6 Ovttadássásašvuohta
6.1 LHBTI (lesbbat, bifiilat, homofiilat, trans- dahje intersohkabealli)
6.1.1 Dilálašvuođačilgehus – LHBTI
Dutkanvuođđudus Fafo almmuhii 2009:s raporta Lesbiske og homofile i Sápmi (Lesbbat ja homofiilat Sámis). Dat čájeha earret eará ahte olu sámi lesbbat ja homofiilat vásihit vealaheami ja olggušteami. Seammás leat maiddái máŋggas rápmásat dainna go leat sihke sápmelaččat ja lesbbat dahje homofiilat. Raportta olis lea lassánan dihtomielalašvuohta ja eambbo rabasvuohta dáid temáid hárrái sámi birrasiin, ja nu maiddái Sámedikkis.
Fafo-dutkit Grønningsæter ja Nusland gávnnaheigga njeallje oktasašvuođa go jearahalaiga lesbbaid ja homofiilaid sámi servodagain. Jávohisvuohta homoseksualitehta birra, čiekŋalis oskkučanastagat, identitehta ja gullevašvuohta máŋgga minoritehtii, ja hilgun ja sosiála olggušteapmi ledje áššit maid máŋga informántta namuhedje. Løvolda mastergrádačálus 2014:s čujuha ahte leastadianismma nanu sajádat, erenoamáš garra heteronormativitehta, ja ii-konfronterejeaddji kultuvra sáhttet leat jávohisvuođa sivvan.
2016:s ovddidii ráđđehus sierra doaibmaplána (2017–2020) vealaheami birra seksuála soju, sohkabealidentitehta ja sohkabealmearkkaid geažil. Okta doaibma dán plánas lea ovttasbargu relevánta departemeanttaid, Sámedikki ja sámi institušuvnnaid gaskka dainna ulbmiliin ahte joatkit ja ovdánahttit doaimmaid mat sáhttet dagahit eambbo rabasvuođa ja inkluderema. Dokumeanttat ja reaiddut mat suohkaniid ja bargoeallima várás ovdánahttojuvvot plána olis, jorgaluvvojit ovtta sámegillii.
6.1.2 Hástalusat ovddos guvlui – LHBTI
Dás duohko lea deaŧalaš olahit eambbo rabasvuođa ja dohkkeheami iešguđetlágan seksuála sojuid ja sohkabealidentitehtaid ja sohkabealovdanbuktimiid hárrái guottuidhuksejeaddji barggu bokte. Sámi servodagain lea unnán diehtu iešguđetlágan seksuála sojuid, sohkabealidentitehtaid ja sohkabealovdanbuktimiid birra.
Lea hui dárbbašlaš ásahit eambbo arenaid mat sáhttet áimmahuššat LHBTI-olbmuid vuoigatvuođaid sámi servodagain. Odne eai gávdno sierra organisašuvnnat mat barget dainna, muhto juohke jagi lágiduvvo Sápmi Pride, mii lea deaŧalaš lágideapmi čalmmustahttin várás LHBTI-olbmuid sámi servodagain. Sápmi Pride lea sámi festivála mii 2014 rájes lea lágiduvvon jahkásaččat sámi guovllus, ja sirdašuvvá Norgga, Ruoŧa ja Suoma gaskka. Festivála lea deaŧalaš gávnnadanbáikin. Gávdnojit maiddái guokte sámi Facebook-siiddu mat gieđahallet áigeguovdilis áššiid ja almmuhit doaluid ja lágidemiid gos sámi LHBTI-olbmot leat guovddážis – Sápmi Pride ja Queering Sápmi.
Sámedikki mearkkašumit
Sámediggeráđis leat buorit vásáhusat Sámedikki ovttadássásašvuođa-doaibmaplánain 2009–2013 ja sámediggeráđi ovttadássásašvuođačilgehusain 2012. Ovttadássásašvuođabargu riikkaidgaskasaš arenas galgá maid jotkojuvvot. Sámediggeráđđi árvala čilgehusa čuovvoleapmin ráhkadit sierra sámediggedieđáhusa ovttadássásašvuođa birra, mas seksuála sodju ja sohkabealidentitehta lea okta áŋgiruššansuorgin. Sámediggi oaivvilda danne ahte dárbbašuvvojit eambbo doaimmat fuolahan dihte LHBTI-olbmuid sámi servodagain.
6.2 Sápmelaččat geain leat doaibmahehttehusat
Bufdir lea vuolggahan stuora davviriikkalaš dutkanprošeavtta daid sápmelaččaid eallineavttuid hárrái geain leat doaibmahehttehusat. Dan olis lea gávnnahuvvon ahte sii sáhttet vásihit hástalusaid veahkkedoaibmaásahusaid hárrái. Gártá hástalussan go doppe váilu kulturáddejupmi ja dieđut sámegillii. Erenoamážit sámi nissonolbmot geain leat doaibmahehttehusat, vásihit stuora hástalusaid.
Dán prošeavtta bokte lea ásahuvvon gávnnadanbáiki dutkanbirrasiidda gos Norgga, Ruoŧa ja Suoma dutkit sáhttet máhtu ja vásáhusaid juogadit ja lonohallat.
Ráđđehus lea ráhkadeame stuoradiggedieđáhusa doaimmashehttejuvvon olbmuid vuoigatvuođaid birra mii almmuhuvvo 2020 giđa. Dieđáhusbarggu oktavuođas gulahallá ráđđehus Sámedikkiin.