Del 1
Innleiing

1 Oversyn

1.1 Område

I denne proposisjonen kjem departementet med framlegg om utgifter og inntekter under programområde 00 Konstitusjonelle institusjonar, programområde 23 Finansadministrasjon, medrekna skatte- og avgiftsadministrasjonen, og programområde 24 Statleg gjeld og krav, renter og avdrag m.m. Ansvaret for løyvingane, medrekna rekneskapsavlegging, under programkategoriane 00.30 Regjeringa og 00.40 Stortinget og underliggjande institusjonar ligg til høvesvis Statsministerens kontor og Stortinget sine eigne institusjonar. Av praktiske grunnar vert desse programkategoriane førte opp i Finansdepartementet sin proposisjon, og beløpa er tekne med i oversyn over løyvingar på Finansdepartementet sitt område. Framlegg under programkategori 00.40 er i samsvar med framlegget frå stortingsadministrasjonen.

1.2 Hovudoppgåver og organisering

Finansdepartementet med underliggjande etatar har ansvar for m.a. å

• medverke til eit høveleg grunnlag for vedtak i den økonomiske politikken og i budsjettarbeidet

• sikre finansieringa av den offentlege verksemda gjennom skattar og avgifter

• samordne arbeidet med statsbudsjettet og økonomistyringa i staten

• forvalte statleg formue og gjeld

• medverke til eit offisielt statistikk- og datagrunnlag til bruk i offentleg og privat verksemd

• medverke til velfungerande finansmarknader

Politikken på dei ovannemnde områda er omtalt i Meld. St. 1 (2016–2017) Nasjonalbudsjettet 2017, Prop. 1 S (2016–2017) Statsbudsjettet for budsjettåret 2017 og Prop. 1 LS (2016–2017) Skatter, avgifter og toll 2017. Proposisjonen her omfattar i fyrste rekkje forvaltninga og administrasjonen på desse områda.

Nedanfor er eit oversyn over verksemder på Finansdepartementets område.

¹ Ansvarstilhøvet mellom Noregs Bank og statsmaktene i m.a. budsjettsaker og administrative saker er regulert ved lov 24. mai 1985 nr. 28 om Norges Bank og pengevesenet mv.

² Fondet er særskilt rettssubjekt, jf. lov 29. juni 2007 nr. 44 om Folketrygdfondet.

³ Verksemd med eige styre.

1.3 Oversyn over budsjettframlegget for Finansdepartementet

1.3.1 Programområde under departementet

Utgifter

Programområde 00 Konstitusjonelle institusjonar

Programområde 00 Konstitusjonelle institusjonar omfattar regjeringa og Stortinget med underliggjande institusjonar. Framlegg til løyving for 2017 under dette programområdet utgjer 2 675,5 mill. kroner som er ein auke med 28,8 mill. kroner frå saldert budsjett 2016. Under programkategori 00.30 Regjeringa, er det en auke med 60,1 mill. kroner som særleg heng saman med ny modell for premiebetaling til Statens pensjonskasse og styrking av Regjeringsadvokaten.

Under programkategori 00.40 Stortinget og underliggjande institusjonar, gjer ein framlegg om å redusere løyvingane med 31,3 mill. kroner. Lågare utgifter til rehabilitering av Stortingets eigedom Prinsens gate 26 er hovudårsak til reduksjonen. Framlegget under programkategori 00.40 Stortinget og underliggjande institusjonar, er i samsvar med framlegget frå stortingsadministrasjonen.

Programområde 23 Finansadministrasjon

Programområde 23 Finansadministrasjon omfattar skatte- og avgiftsadministrasjon, offisiell statistikk, finansadministrasjon og nokre andre føremål. Det samla framlegget til løyving for 2017 under dette programområdet utgjer 38 963,8 mill. kroner. Det er ein auke på 2 217,4 mill. kroner frå saldert budsjett 2016. Av auken gjeld 811,6 mill. kroner ny ordning for betaling av premie til Statens pensjonskasse og 940 mill. kroner auka meirverdiavgiftskompensasjon til kommunesektoren. Auken speglar òg høgare aktivitet i større IT-prosjekt under Skatteetaten og fornyinga av KOSTRA-systemet i Statistisk sentralbyrå.

Programområde 24 Statleg gjeld og krav, renter og avdrag m.m.

Programområdet omfattar utgifter til renter og avdrag på den innanlandske statsgjelda og på statskassa sine krav. Departementet sine renter og avdrag på statsgjeld er budsjetterte til 75 008,7 mill. kroner. Hovudgrunnen til ein auke her på 64 247,9 mill. kroner frå saldert budsjett 2016 er at eit stort obligasjonslån har forfall i 2017, medan det for 2016 ikkje var rekna med nokon avdrag.

Inntekter

Samla inntekter, utanom skattar og avgifter, utgjer 30 488,7 mill. kroner. Av det er 19 502,1 mill. kroner utbyte og renteinntekter, m.a. 17 700 mill. kroner i overføring frå overføringsfondet i Noregs Bank. Statens renteinntekter av foliokontoen i Noregs Bank og andre krav i 2017 er omtalte i kap. 5605 Renter av kontantar i statskassa og andre fordringar. Det er gjort greie for skattar og avgifter i ein særskild proposisjon – Prop. 1 LS (2016–2017) Skatter, avgifter og toll 2017.

Utgifter fordelte på postgrupper

1.3.2 Betaling av premie til Statens pensjonskasse

Frå 2017 av tek ein i bruk ein forenkla modell for betaling av premie til Statens pensjonskasse for verksemder som ikkje betaler premie i dag. Finanstilsynet har allereie ei ordning med aktuarberekna premie. Stortinget og underliggjande institusjonar og kap. 21 Statsrådet kjem ikkje inn under nyordninga.

Formålet med nyordninga er å gjere verksemdene ansvarlege for eigne pensjonskostnader. Utan slik premiebetaling vil dei kunne tilsetje fleire enn om innsatsfaktoren arbeidskraft var riktigare prisa. Vurderinga av t.d. alternativ som automatisering, digitalisering eller kjøp av tenester vil då kunne verte annleis.

Under programkategorien 00.40 Regjeringa, gjev nyordninga ei meirutgift på 19,2 mill. kroner, medan meirutgifta på programområde 23 Finansadministrasjon, er 811,6 mill. kroner. Motstykket til desse meirutgiftene er lågare løyvingar på kap. 612 Tilskot til Statens pensjonskasse og kap. 613 Arbeidsgjevaravgift til folketrygda. Sjå nærare omtale i Gul bok 2017.

2 Nokre viktige oppgåver i 2017

Nedanfor er det gjort greie for nokre av dei viktige oppgåvene Finansdepartementet i 2017 skal utføre, i tillegg til å samordne den økonomiske politikken.

2.1 Statens pensjonsfond

Stortinget har i lov 21. desember 2005 nr. 123 om Statens pensjonsfond gjeve Finansdepartementet ansvaret for forvaltinga av fondet. Den operasjonelle forvaltinga av Statens pensjonsfond utland (SPU) og Statens pensjonsfond Noreg (SPN) er det høvesvis Noregs Bank og Folketrygdfondet som tek hand om, jf. § 2 i lova. Departementet har fastsett føresegner for forvaltinga i særskilde mandat for Noregs Bank og Folketrygdfondet. Her er det gjort greie for referanseindeksar og rammer for forvaltinga, og ein finn føresegner om risikostyring, rapportering og ansvarleg investeringspraksis. Mandata er i hovudsak prinsippbaserte, og dei føreset at Noregs Bank og Folketrygdfondet fastset meir detaljerte interne reglar.

Den samla marknadsverdien av Statens pensjonsfond var 7 374 mrd. kroner ved inngangen til andre halvår 2016. Av dette var 7 175 mrd. kroner i SPU og 199 mrd. kroner i SPN. Langsiktig og god forvalting av denne fellesformuen er ei viktig oppgåve.

Målet med investeringane i Statens pensjonsfond er høgast mogleg avkasting innafor moderat risiko. Fondet skal vere ein ansvarleg investor innafor den overordna finansielle målsettinga.

Finansdepartementet fastset investeringsstrategien for fondet og følgjer opp forvaltinga.

Arbeidet med Statens pensjonsfond er nærare omtalt i Meld. St. 23 (2015–2016) Forvaltningen av Statens pensjonsfond i 2015 og i Meld. St. 1 (2016–2017) Nasjonalbudsjettet 2017.

2.2 Produktivitet og effektivisering

Produktivitetskommisjonen hadde som mandat å vurdere produktivitetsutviklinga i Noreg og sjå nærare på årsaker til at veksten har vore svakare dei seinaste åra. Kommisjonen har lagt fram to utgreiingar – NOU 2015: Produktivitet – grunnlag for vekst og velferd, og NOU 2016: 3 Ved et vendepunkt: Fra ressursøkonomi til kunnskapsøkonomi.

Finansdepartementet har viktige oppgåver i det vidare arbeid med å auke produktiviteten i Noreg, mellom anna på grunnlag av kommisjonens vurderingar og tilrådingar. I den siste utgreiinga peika kommisjonen i kapittel 7 Økt effektivitet i offentlig sektor, mellom anna på at med fleire eldre og lågare oljeinntekter vert effektiv bruk av ressursane i offentleg sektor enda viktigare framover.

I eigenskap av budsjettdepartement har Finansdepartementet eit særleg ansvar for å peike på område og ordningar i heile staten som synest eigna for forbetringar og ta naudsynte initiativ til at dette vert følgt opp. Regjeringa har som føresetnad at alle statlege verksemder kvart år gjennomfører tiltak for å auke produktiviteten. Gevinstar frå mindre byråkrati og meir effektiv pengebruk kan ein trekkje inn for å kunne nytte til andre føremål.

Arbeidet med å avdekkje og realisere effektiviseringspotensial er ein systematisk og kontinuerleg prosess som skal vere ei sentral leiaroppgåve i både departementet og i underliggjande etatar. Ut frå dette har Finansdepartementet i 2015–2016 følgt etatane særskilt opp gjennom føringar i tildelingsbrev, seminar med utveksling av erfaringar og møte med kvar etat.

Etatane under Finansdepartementet har omfattande kontakt med næringsliv, organisasjonar og publikum. Nokre av dei forvaltar kompliserte og omfattande regelverk. Alle vert dei møtte med store forventningar til service, enkelheit, tilgjengelegheit og informasjon. Enklare og ofte IT-baserte prosedyrar, samordning og automatisering kjem mange slike forventningar i møte. Samstundes kan slike tiltak ofte gje grunnlag for lågare ressursbruk i etatane. Bruken av elektronisk rapportering og annan digital kommunikasjon bør framleis aukast.

Regjeringa vedtok i juni 2016 å overføre løns- og rekneskapstenestene for departementa frå Service- og tryggingsorganisasjonen til departementa til Direktoratet for økonomistyring (DFØ). Frå 1. januar 2018 skal desse tenestene leverast frå DFØs noverande kontor i Stavanger og Trondheim. Innsparingane som følgjer av dette, tek ein sikte på å hente ut i 2018.

Omstillinga til færre kontorstader i DFØ er no nesten sluttført. Resultatet er ei årleg innsparing på 20 mill. kroner for staten, samtidig som driftsstabiliteten i løns- og rekneskapstilbodet har auka.

Stadig fleire statlege verksemder brukar DFØs løns- og rekneskapstenester. DFØ leverer no slike tenester til fire av fem verksemder i staten. Gevinsten ved reduserte kostnader kan verksemdene nytte til å styrkje kjerneverksemda.

Statistisk sentralbyrå er i ferd med å oppgradere og forbetre KOSTRA – eit nasjonalt informasjonssystem som gjev styringsinformasjon og tener som datakjelde for offisiell statistikk om kommunal verksemd. Etter fornyinga skal KOSTRA verte eit betre, enklare, meir påliteleg og rimelegare verktøy for både planlegging, styring, rapportering og informasjon. Det meste av moderniseringsprosjektet vert utført i 2016 og 2017.

Skatteetaten har dei siste åra greidd ut ein ny kontorstruktur for etaten. Den nye strukturen inneber om lag ei halvering av talet på kontor og vert innførd gradvis i løpet av 2017–2019. Ny struktur vil gje større og meir berekraftige fagmiljø, meir effektiv drift og administrasjon og reduserte kostnader til husleige mv. Sjå nærare omtale i del II, kap. 1618 Skatteetaten, Sentrale utfordringar og tiltak.

Skattedirektoratet skal innan 1. mars 2017 greie ut den overordna organiseringa i etaten. Ein sentral del av oppdraget er å vurdere potensialet for meir effektiv oppgåveløysing gjennom mellom anna auka spesialisering og arbeidsdeling, meir einsarta arbeidsprosessar og meir heilskapleg bruk av verkemiddel. Vidare er det fleire, store IT-moderniseringsprosjekt i gang i etaten. I tillegg til eksterne gevinstar vil dei òg gje interne effektiviseringsgevinstar for etaten.

I Tolletatens prosjekt Nye Toll inngår ei betre og meir systematisk oppfølging av effektiviseringstiltak. På store aktivitetsområde som vareførsle, kontroll og administrasjon er det allereie identifisert gevinstpotensial. Nytt senter for etterretning og analyse er under oppbygging og vil blant anna leggje til rette for meir koordinert kontrollinnsats og meir effektiv bruk av kontrollressursane.

2.3 Regelverksarbeid på finansmarknadsområdet

På finansmarknadsområdet har det gjennom mange år vore arbeidd mykje med å utvikle og tilpasse rammevilkåra for finansnæringa gjennom føremålstenlege lover og forskrifter. Regelverket skal medverke til at finansmarknadane og finansinstitusjonane er effektive. Samtidig skal det fremje tryggleik, soliditet og stabilitet i finansmarknaden. Det er lagt stor vekt på at den samla reguleringa skjer på ein konsistent måte for dei ulike typar finansinstitusjonar, med lik regulering av lik type risiko, uavhengig av kva slags finansinstitusjon som tek risikoen. Kundane sine interesser skal òg takast vare på når ein fastset reglar. Regelverksarbeidet på finansmarknadsområdet speglar i stor mon arbeidet med nye reglar i EU/EØS, i tillegg til enkelte nasjonalt initierte prosessar. Rapportering av gjennomførte regelverksoppgåver og gjennomgang av prioriterte regelverksoppgåver er omtalte i del II av proposisjonen under kap. 1600 Finansdepartementet.

Arbeidet med finansiell stabilitet er delt mellom Finansdepartementet, Finanstilsynet og Noregs Bank. Finansdepartementet arbeider særleg med rammevilkåra for finanssektoren. Ein omtale av dette området og av stoda i dei internasjonale finansmarknadene er gjeven i Meld. St. 1 (2016–2017) Nasjonalbudsjettet 2017 og i den årlege finansmarknadsmeldinga som har meir utførleg informasjon om utviklinga i finansmarknadene, utsiktene for finansiell stabilitet og omtale av finansmarknadsreguleringa. Meld. St. 29 (2015–2016) Finansmarkedsmeldingen 2015 vart framlagd i april 2015 og drøfta då Stortinget behandla Innst. 325 S (2015–2016). Som følgje av den internasjonale finanskrisa i 2008–2009 er det sett i gang omfattande internasjonale prosessar for å få på plass nye og betre reguleringar av finansmarknadene, jf. arbeidet til G 20, Baselkomiteen og EU. Mellom anna har EU stramma inn på kapitalkrava for bankar og innført eit nytt og meir risikokjensleg soliditetsregelverk for forsikringsføretak, kalla Solvens II. I Noreg vart dei nye bankkrava innført frå 2013, medan Solvens II-regelverket trådde i kraft 1. januar 2016 (same tidspunkt som i EU).

3 Oppfølging av oppmodingsvedtak

Omtalen av oppmodingsvedtak er fordelt mellom fleire av dokumenta frå Finansdepartementet i samband med statsbudsjettforslaget for 2017 etter kor dei ut frå samanhengen passar best. I kolonna «Omtale i dokument» nedanfor viser «Prop. 1 LS» til Prop. 1 LS (2016–2017) Skatter, avgifter og toll 2017 og «Meld. St. 1»» til Meld. St. 1 (2016–2017) Nasjonalbudsjettet 2017, medan Prop. 1 S (2016–2017) viser til dokumentet her.

4 Oversynstabellar for budsjettet

Utgifter fordelte på kapittel

Inntekter fordelte på kapittel

4.1 Bruk av stikkordet «kan overførast»

Overførbare løyvingar på Finansdepartementets område er knytte til prosjekt og ordningar som går over fleire år, og der det kan vera noko uvisse om framdrifta. Oversynet gjeld ikkje postgruppa 30–49 Nybygg, anlegg m.m.