3 Statens pensjonsfond

Lov om Statens pensjonsfond tok til å gjelde 1. januar 2006. Same dato vart Statens pensjonsfond skipa som overbygning over det som før var Statens petroleumsfond og Folketrygdfondet. Desse to fonda skifta samstundes namn til høvesvis Statens pensjonsfond utland (SPU) og Statens pensjonsfond Noreg (SPN). Verksemda i fonda er vidareført under den nye overbygningen. Tabell 3.1 syner at samla verdi av dei to fonda var 8 724,3 mrd. kroner ved utgangen av 2017 ein auke på 1 002,2 mrd. kroner frå utgangen av 2016. Kapitalen i fonda vert teken med i kapitalrekneskapen i kontogruppe 61 Spesielle fond og forsikringar.

3.1 Statens pensjonsfond utland

Inntektene og utgiftene i SPU er definerte i lov 21. desember 2005 nr. 123 om Statens pensjonsfond. Inntektene i 2017 er summen av statens netto kontantstraum frå petroleumsverksemda, netto finanstransaksjonar (medrekna ev. kjøp og sal av aksjar i Statoil ASA), og avkastninga av fondets investeringar. Utgiftene i fondet er ei årleg overføring frå fondet til statskassa etter vedtak i Stortinget.1 Med utgangspunkt i innstillinga frå finanskomiteen om handsaminga av tidlegare lov om Statens petroleumsfond vart det etablert som praksis at overføringa svarar til det oljekorrigerte underskotet i statsbudsjettet. Overføringa frå SPU til statsbudsjettet over kapittel 5800 vert rekneskapsført i samsvar med stortingsvedtaket i nysaldert budsjett. Etter handlingsregelen for budsjettpolitikken skal det strukturelle, oljekorrigerte underskotet over tid svare til venta realavkastning av SPU.

SPU vert forvalta som eit kroneinnskot i Noregs Bank og er ein del av balansen i rekneskapen til banken. Kroneinnskotet har same verdi som banken sin særskilde portefølje av utanlandske eigedelar tilknytt SPU. Rekneskapen for kroneinnskotet vert såleis ført etter dei same retningslinene som rekneskapen elles i Noregs Bank. Rekneskapen er ført etter IFRS. Det stortingsoppnemnde representantskapet skal etter sentralbanklova føre tilsyn med drifta av banken, medrekna kapitalforvaltninga. Representantskapet peikar ut ekstern revisor for Noregs Bank.

Tabell 3.3 nedanfor syner eit resultatoppsett for SPU med resultatelement som følgjer av lov om Statens pensjonsfond. Tabell 3.4 syner balansen til fondet. I tabell 3.2 er dei månadlege kontantoverføringane frå fondet til statskassa spesifiserte.

Resultatoppsettet i tabell 3.3 syner ein netto auke i verdiane i SPU på 974,2 mrd. kroner i 2017. Netto kontantstraum frå statens petroleumsverksemd var på 167,8 mrd. kroner. Etter vedtak i nysaldert budsjett 2017 vart det overført 231,4 mrd. kroner frå SPU til statsbudsjettet. Staten hadde i 2017 ikkje netto finanstransaksjonar2, jf. lov om Statens pensjonsfond § 3. Avkastninga av plasseringane til fondet var 1 037,8 mrd. kroner, jf. Noregs Banks årsmelding om SPU. Av dette kjem til saman 196,4 mrd. kroner3 frå renter, utbyte, og netto andre postar inkludert skattekostnad, med frådrag for forvaltningskostnader, medan 243,1 mrd. kroner kjem frå netto realiserte vinstar/tap på verdipapir og 583,6 mrd. kroner kjem frå netto urealiserte vinstar/tap på verdipapir. Valutakursreguleringar førte til ei auke i verdien av fondet målt i norske kroner svarande til 14,7 mrd. kroner som følgje av svekka kronekurs i 2017. Noregs Banks årsmelding om SPU syner eit positivt resultat frå forvaltning på 1 027,8 mrd. kroner, før valutakursregulering og forvaltningskostnader (jf. spesifikasjon i tabell 3.3, note 4).

Kontantstraumen frå petroleumsverksemda medrekna eventuelle finanstransaksjonar i samband med at staten har kjøpt eller selt aksjar i Statoil ASA, og med frådrag for overføringa til statsbudsjettet, utgjer netto avsetjing til fondet i statsbudsjettet. For 2017 er netto avsetjing minus 63,6 mrd. kroner.4 Kontantoverføringane mellom statskassa og fondet gjennom året vert fastlagde ut frå ein prognose for netto avsetjing der ein òg tek omsyn til om det vart overført for mykje eller for lite året før. Dei månadlege kontantoverføringane og samanhengen med netto avsetjing til SPU kjem fram i tabell 3.2.

Samla verdi av fondet ved utgangen av 2017 er bokført til 8 484,1 mrd. kroner i kapitalrekneskapen. Dette svarar til marknadsverdien av fondet på 8 483,7 mrd. kroner og mellomrekninga på 0,4 mrd. kroner i favør av fondet. Balansen i SPU er nærare spesifisert i tabell 3.4, der bruttotal for balansen til fondet òg kjem fram.

Kapitalen i SPU er plassert i renteberande verdipapir, i aksjar noterte på børs og i eigedom. Noregs Bank forvaltar SPU på oppdrag frå Finansdepartementet. Finansdepartementet har i mandatet for fondet definert nærare innretting for forvaltninga. Samansetjinga av referanseindeksen for fondet er nærare omtalt i Meld. St. 13 (2017–2018) Statens pensjonsfond 2018.

Den 27. februar 2018 offentleggjorde Noregs Bank årsmeldinga for forvaltninga av SPU.

Årsmeldinga til Noregs Bank gjer greie for korleis den særskilde porteføljen av utanlandske verdipapir i SPU, som svarar til verdien av innskotet i Noregs Bank, vart forvalta i 2017. I samsvar med forskrift om årsrekneskap m.m. gjeldande frå 2011 følgjer Noregs Bank dei internasjonale rekneskapsstandardane IFRS i rekneskapsrapporteringa.5 Årsmeldinga syner at den bokførte verdien av den særskilde porteføljen var 8 483,7 mrd. kroner ved utgangen av 2017. Avkastninga av dei utanlandske investeringane i fondet vart på 13,7 prosent for heile 2017 målt i valutakorga til fondet. Valutakorga er ei vekta samansetjing av valutaene i referanseindeksane for aksjar og obligasjonar. Når ein fordeler avkastninga på aksje-, obligasjons- og eigedomsporteføljane, ser ein at aksjeinvesteringane gav ei avkastning på 19,4 prosent, obligasjonsinvesteringane gav 3,3 prosent og eigedomsinvesteringane 7,5 prosent.

Verdien av den norske krona svekka seg i 2017 mot fleire av valutaene fondet er investert i. Isolert sett vart verdien av fondet målt i norske kroner 14,7 mrd. kroner høgare som følgje av dette. Det er avkastninga i utanlandsk valuta som er relevant når ein skal vurdere utviklinga i den internasjonale kjøpekrafta til fondet.

Dei samla kostnadene til forvaltninga vert dekte av avkastninga i fondet i samsvar med mandatet for Noregs Bank si forvaltning av SPU. For 2017 utgjorde dei samla kostnadene for SPU 0,06 prosent av gjennomsnittleg forvalta kapital. Avkastningsavhengige honorar til eksterne forvaltarar er rekna med, og kom på 924 mill. kroner i 2017 mot 222 mill. kroner i 2016. Til saman utgjorde forvaltningskostnadene til Noregs Bank 4 728 mill. kroner i 2017, mot 3 731 mill. kroner i 2016. Forvaltningskostnadene er nærare spesifiserte i note 11 i Noreg Bank si årsmelding om SPU for 2017, og kostnadsutviklinga er nærare omtalt i Meld. St. 13 (2017–2018).

Årsmeldinga til Noregs Bank er uprenta vedlegg til Meld. St. 13 (2017–2018).

Note 1 Inntekter frå netto kontantstraum

Netto kontantstraum frå petroleumsverksemda vert overført til SPU over kapittel 2800, post 50 i statsbudsjettet. Netto kontantstraum utgjer desse postane i statsbudsjettet (tal i mill. kroner):

Note 2 Inntekt frå netto finanstransaksjonar

Det har ikkje vore finanstransaksjonar som påverkar resultatoppsettet for SPU i 2016 eller 2017. Statoil ASA innførte i 2016 eit toårig utbyteprogram som gjev aksjeeigarane valet mellom å få utbyte (heilt eller delvis) i kontantar eller i aksjar. Staten deltek i programmet ut frå føresetnaden om at eigarandelen skal haldast konstant på 67 prosent. Dette vert gjort ved at staten teiknar seg for sin del aksjar som dei andre aksjonærane har valt. Dette inneber at staten sitt kontantutbyte vert redusert i den perioden som utbyteprogrammet held fram. Det er i 2017 rekneskapsført 7,5 mrd. kroner i utbyteaksjar på høvesvis inntektskapittel 4811, post 96 og utgiftskapittel 1811, post 96 som speglar verdien av utbyteaksjane, slik at netto finanstransaksjonar er null. I 2016 utgjorde utbyteaksjane 5,0 mrd. kroner.

Note 3 Utgift ved overføring til statsbudsjettet

Overføringa frå SPU til statskassa vert fastsett i samband med stortingshandsaminga av nysaldert budsjett i desember og ført til inntekt over kapittel 5800, post 50 (tal i mill. kroner):

Note 4 Inntekter frå avkastning av fondet

Noregs Banks resultatrekneskap for SPU (tal i mill. kroner):

Summen av renteinntekter (71,7 mrd. kroner), aksjeutbyte (131,0 mrd. kroner) og netto andre postar inkludert skattekostnad (-1,6 mrd. kroner), med frådrag av forvaltningskostnader (4,7 mrd. kroner) utgjer 196,4 mrd. kroner og inngår i statens samla overskot, jf. tabell 1.4 i kapittel 1.

3.2 Statens pensjonsfond Noreg

Folketrygdfondet forvaltar Statens pensjonsfond Noreg (SPN) på oppdrag frå Finansdepartementet.

Folketrygdfondet offentleggjorde 2. mars 2018 årsmeldinga for forvaltninga av SPN i 2017.

Eigenkapitalen i SPN var 240,2 mrd. kroner ved utgangen av 2017, jf. tabell 3.6 nedanfor. Balansen syner at den bokførte verdien av dei samla eigenkapitalplasseringane (aksjar m.m.) til fondet var 155,1 mrd. kroner. Bokført verdi av obligasjonar og andre renteberande papir var 89,9 mrd. kroner. Andre store poster er bokført verdi av finansielle derivat på 2,1 mrd. kroner og 7,1 mrd. kroner i bankinnskot. Det er òg gjeld for motteken kontantsikring på 9,1 mrd. kroner. Resterande gjeldpostar i balansen er fyrst og fremst finansielle derivat og innlån knytte til attkjøpsavtalar.6

I 2017 syner resultatet til SPN eit overskot på 27,9 mrd. kroner, jf. tabell 3.5 nedanfor.7 Renteinntekter utgjorde 2,4 mrd. kroner, medan utbyte frå selskap i porteføljen utgjorde 5,6 mrd. kroner. Verdipapirvinstane var på 20,7 mrd. kroner, med 19,4 mrd. kroner i vinst på eigenkapitalplasseringar, 1,5 mrd. kroner i vinst på renteplasseringar og 0,2 mrd. kroner i tap på finansielle derivat. Netto andre inntekter var på minus 0,5 mrd. kroner. Samla forvaltningskostnader var 166 mill. kroner, som er 0,07 prosent av gjennomsnittleg forvalta kapital i 2017. Forvaltningskostnadene er kostnadene til Folketrygdfondet si forvaltning av fondet. Dette er nærare omtalt i årsmeldinga til Folketrygdfondet og i Meld St. 13 (2017–2018).

Årsmeldinga til Folketrygdfondet gjer greie for korleis porteføljen av verdipapir i SPN vart forvalta i 2017. Avkastninga av fondet i 2017 var på 13,2 prosent. Avkastninga av plasseringane i renteinstrument var på 3,6 prosent, medan avkastninga av aksjar var på 19,3 prosent.

Folketrygdfondet si forvaltning av SPN vart i 2017 revidert av revisjonsselskapet Ernst & Young, som er oppnemnt av Finansdepartementet.