Del 1
Innleiing

1 Kutte utsleppa, ikkje utviklinga

1.1 Innleiing

Dei menneskeskapte klimaendringane vil føre til alvorlege og irreversible konsekvensar for dyr, natur og menneske over heile kloden. Endringane skjer allereie. Dei er synlege i Noreg. Vi må førebu samfunnet og tilpasse oss eit klima i endring. Kampen mot klimaendringane krev at vi saman handlar kraftfullt for å kutte utsleppa av klimagassar i ein global dugnad.

Noreg tek ansvar. Vi skal gjere vår del av jobben – både nasjonalt og internasjonalt. Innsatsen kjem med ein pris, men kostnaden ved ikkje å handle er langt høgare enn kostnaden ved å ta grep no.

Verda opplever stadig meir ekstremvêr. Temperaturen aukar, snø og is smeltar, havet stig og blir surare, skogar brenn. Sårbare artar og økosystem forsvinn. Klimaendringane blir kraftigare i åra som kjem.

Å hindre katastrofale naturøydeleggingar er nødvendig for å sikre velferda til komande generasjonar.

Klimautfordringa er global, men utsleppa skjer gjennom handlingar og prosessar lokalt.

Noreg har, saman med nesten alle landa i verda, forplikta seg gjennom Parisavtalen til å kutte i utsleppa av klimagassar. Parisavtalen var eit vendepunkt for verdssamarbeidet på klimaområdet og representerer, saman med FNs klimakonvensjon, eit solid rammeverk for den framtidige globale klimainnsatsen.

Målet i Parisavtalen er å halde auken i den globale gjennomsnittstemperaturen godt under 2 gradar samanlikna med før-industrielt nivå og arbeide for å avgrense temperaturauken til 1,5 gradar. Evna til å handtere skadeverknadene av klimaendringane skal styrkjast i landa, og finansstraumar skal stå meir i samsvar med ei klimarobust lågutsleppsutvikling.

Noreg har meldt inn ei forplikting under Parisavtalen om å redusere utsleppa av klimagassar med minst 50 og opp mot 55 prosent innan 2030 samanlikna med 1990. Det er eit avgjerande steg på vegen mot at Noreg skal bli eit lågutsleppssamfunn i 2050.

Kva Noreg og resten av verda gjer dei neste ti åra, blir avgjerande for om vi maktar å bremse dei menneskeskapte klimaendringane.

Fleire av dei store utsleppslanda har førebels ikkje forsterka dei formelle måla sine under Parisavtalen, men det er positive signal om auka ambisjonar. EU vedtok i desember 2020 å auke klimamålet sitt frå minst 40 prosent til minst 55 prosent utsleppsreduksjon innan 2030. Storbritannia har vedteke eit ambisiøst nytt klimamål, og vil redusere utsleppa med 68 prosent innan 2030. Den nye presidenten i USA har varsla auka ambisjon i klimapolitikken og Kina vedtok i haust eit langsiktig mål om karbonnøytralitet i 2060.

FNs berekraftsmål utgjer det politiske hovudsporet for å ta tak i dei største nasjonale og globale utfordringane i tida vi lever i. Oppfølginga av Parisavtalen er grunnlaget for å oppfylle berekraftsmål 13, som gjeld klimaet. Klimaendringar og klimapolitikk vedkjem dei fleste samfunnsområda og dermed òg mange andre berekraftsmål. I klimapolitikken til regjeringa er det ein føresetnad at vi styrkjer velferda samstundes med at vi kuttar utsleppa. Klimapolitikk kan ikkje sjåast på isolert, men som summen av politikk på fleire område. Ei god samordning og ein heilskapleg politikk for berekraftig utvikling i alle sektorane er nødvendige for å nå klimamåla og for å sjå og nå fleire mål i samanheng. Det er fleire element som må på plass for at samfunnet skal lukkast med omstillinga. For å få framgang og utsleppsreduksjonar må ein òg lukkast med å ta seg av andre omsyn, slik som økonomi, mattryggleik, naturmangfald og klimatilpassing.

Dette krev ei stor omstilling der vi kuttar utsleppa, ikkje utviklinga. Difor vil regjeringa føre ein ambisiøs klimapolitikk som gjer at vi innfrir klimamåla samstundes som vi legg til rette for fleire jobbar, styrkt velferd og berekraftig vekst i norsk økonomi. Arbeidet for å stoppe klimaendringane er ei stor utfordring, men også ei stor moglegheit for å skape eit betre Noreg.

Verdiskaping er ein føresetnad, ikkje eit hinder, for å stoppe klimaendringane. Problemet er ikkje vekst i velferd og verdiskaping, problemet er tap av natur og utslepp av klimagassar. Grøn vekst er mogleg, men det føreset ein politikk som sikrar at næringslivet kan utvikle og ta i bruk den nye teknologien som erstattar dei fossile løysingane frå gårdagen. Produkt og tenester må ha mykje lågare klimafotavtrykk framover. Det må løne seg å investere i grøne løysingar.

2021 er det første året der alle norske utslepp blir knytte til forpliktinga med EU. Det markerer òg starten på ein ny måte å tenkje om klimapolitikken for dei ikkje-kvotepliktige utsleppa: Vi set ikkje berre mål om utsleppsreduksjonar om ti år; vi har òg eit tak på kor mykje det er lov å sleppe ut år for år. Budsjettet blir lågare fram mot 2030, der sluttmålet for Noreg i klimaavtalen med EU er 40 prosent kutt i dei ikkje-kvotepliktige utsleppa samanlikna med 2005.

Den forpliktinga planlegg regjeringa for å overoppfylle. Med denne meldinga legg vi fram ein plan for å innfri målet regjeringa har sett om 45 prosent reduksjon i norske ikkje-kvotepliktige utslepp innan 2030.

Det er ikkje fastsett eit nasjonalt mål for dei kvotepliktige utsleppa, slik det er for dei ikkje-kvotepliktige utsleppa. Dei kvotepliktige verksemdene skal saman redusere utsleppa slik at målet blir nådd. Norske verksemder deltek på lik linje med verksemder i EU-landa i det europeiske kvotesystemet for verksemdene. Kvoteprisen blir avgjord av marknaden, og utsleppa blir kutta der det kostar minst. For å vise heilskapen i klimapolitikken til regjeringa inkluderer meldinga ein omtale av korleis dei kvotepliktige utsleppa kan reduserast, og verkemiddel for å oppnå dette. Mellom anna skal staten støtte og leggje til rette for ytterlegare teknologiutvikling i kvotepliktig sektor.

Skog og andre areal har ei viktig rolle i klimasamanheng. Planen viser korleis regjeringa ser for seg å auke opptaket og redusere utsleppa frå skog og andre areal, samt å bruke fornybart skogråstoff i det grøne skiftet. Forpliktinga for skog og arealbrukssektoren i klimaavtalen med EU er at utsleppa ikkje skal overskride opptaket innanfor sektoren.

I utviklinga av planen har vi teke høgd for uvisse knytt til mellom anna utsleppsutvikling, effekten av klimapolitikken, den teknologiske utviklinga og kostnadene ved klimatiltak.

Vi har eit ønske om å halde fram med samarbeidet med EU om eit forsterka klimamål òg. EU forsterka i desember 2020 klimamålet sitt for 2030. Det nye målet er å redusere utsleppa med minst 55 prosent innan 2030. Målet er formulert som eit netto-mål som tek med alt CO₂-opptak i skog. Som følgje av at EU forsterka klimamålet sitt, vil dei stramme inn på regelverket for gjennomføringa av målet. Korleis vi gjennomfører det norske målet for 2030, vil avhenge av korleis EU vil gjennomføre det forsterka klimamålet sitt for 2030.

Innstrammingar i regelverka kan føre til at Noreg får forpliktingar under regelverka som vil krevje større utsleppskutt enn denne planen presenterer. Det vil ta tid før dei nye regelverka er på plass. For at regelverka skal gjelde for Noreg, må Stortinget gi samtykke. Dei nye regelverka vil kanskje ikkje bli gjeldande før etter 2025. Det gir difor god meining å planleggje for å gjennomføre måla vi har under regelverket i dag, samstundes som vi har eigne ambisjonar som går lenger og tek høgd for at planen kan måtte justerast undervegs. Norske utslepp skal i alle tilfelle ned, og vi må gjere tiltak for å auke opptaket i skogen.

Regjeringa vil undervegs vurdere verkemiddelbruken i planen og korleis Noreg ligg an til å nå klimamålet for 2030. Ved behov vil regjeringa justere verkemiddelbruken. Regjeringa varslar i denne meldinga at ho jamleg vil leggje fram klimameldingar, neste gong i 2024.

Klimautfordringane er globale og kan berre løysast gjennom globalt samarbeid. Noreg er ein stor bidragsytar internasjonalt for at landa skal auke klimaambisjonane for å gjere det mogleg å nå temperaturmålet i Parisavtalen. Eit sterkt klimadiplomati og støtte til arbeidet utviklingslanda gjer med klimatilpassing og lågutsleppsutvikling, er viktig. Klima- og skoginitiativet er Noregs største internasjonale klimasatsing og det viktigaste bidraget vårt til å redusere utsleppa i utviklingslanda.

Noreg skal gå føre med eit godt eksempel heime og vere ein pådrivar for klimaarbeid internasjonalt. Klimasatsingar i Noreg skal bidra til nasjonale utsleppskutt og til teknologiutvikling som kjem til nytte internasjonalt. Klimaløysingar for framtida blir òg skapte i Noreg.

Verda står framleis midt i ein pandemi som i sin tur påverkar klimagassutsleppa. Covid-19-pandemien har i 2020 ført til eit kraftig fall i økonomisk aktivitet verda over. Det er framleis usikkert kor omfattande og langvarig pandemien blir, og kva for verknader han vil ha på økonomisk vekst, energiforbruk og klimagassutslepp på lang sikt. For å få varige utsleppskutt, må vi ta i bruk lågutsleppsteknologi og nye klimavenlege løysingar når aktiviteten aukar igjen.

Regjeringa arbeider for ei grøn omstilling etter koronakrisa, og i 2020 blei det løyvd om lag 4,5 milliardar kroner til ei grøn omstillingspakke, med midlar til forsking, innovasjon og grøn omstilling i næringsliv og kommunar. I statsbudsjettet for 2021, som er eit spesielt budsjett på grunn av koronasituasjonen, blir dei viktigaste klima- og miljøsatsingane styrkte med om lag 11 milliardar kroner.

Arbeidet for å bremse klimaendringane er ei stor utfordring, men inneber òg ei stor moglegheit for å skape eit endå betre Noreg. Høg kompetanse er blant konkurransefortrinna til norsk næringsliv.

For å klare dei store utsleppskutta må vi utvikle og bruke ny teknologi og nye løysingar knytte til både produksjonen og bruken av varer og tenester. Auka avgift på klimagassutsleppa saman med reguleringar og stønad til forsking, innovasjon og teknologiutvikling vil bidra til ei berekraftig utvikling. Næringspolitikken må gi klimakutt, og klimapolitikken må gi næringsutvikling.

Langskip-prosjektet, som handlar om å støtte fangst, transport og lagring av CO₂ i Noreg, er ein milestein i industri- og klimasatsinga til regjeringa. Prosjektet vil kutte utslepp og leggje til rette for ny teknologi og dermed nye jobbar.

Sjølv om omstillinga til meir berekraftige næringar kan gi meir verdiskaping på sikt, vil ho òg ha kostnader. Ein offensiv klimapolitikk kan styrkje konkurransekrafta i norsk økonomi og sikre oss mot endå større kostnader lenger fram i tid. På kort sikt må vi prøve å unngå at dei negative konsekvensane for den enkelte blir for store.

Norsk klimapolitikk er tett samanvoven med europeisk klimapolitikk, både gjennom EØS-avtalen og samarbeidet med EU om felles oppfylling av klimamålet for 2030. Bedriftene konkurrerer i dei same marknadene. EUs ambisiøse klimamål og oppfølginga av «Europas grøne giv», som er den grøne vekststrategien EU har for eit klimanøytralt Europa, kjem til å påverke den grøne omstillinga i Noreg.

Arbeidet med å vri offentleg og privat finansiering i klimavenleg retning blir avgjerande. Klimarisikoutvalet meinte at både offentleg og privat sektor treng gode vurderingar av korleis lågutsleppsutviklinga vil påverke risikoen til langsiktige investeringar og ei god handtering av risikoen. For å hjelpe investorar med å redusere klimarisikoen sin og finansiere grøne løysingar lagar EU no kriterium for kva som er ein berekraftig økonomisk aktivitet.

Klimasatsingar i Noreg skal bidra til nasjonale utsleppskutt, auka opptak av CO₂ i naturen og til ei teknologiutvikling som kjem til nytte nasjonalt og internasjonalt. Men Noreg, som er ein liten, open økonomi, er heilt avhengig av tilgang på ny teknologi som blir utvikla i andre land, til dømes elbilar.

Utgangspunktet er godt. Det meste av kraftproduksjonen i Noreg er allereie fornybar, og i 2019 utgjorde fornybar kraft 98 prosent av kraftproduksjonen. Til samanlikning er mange av EU-landa i ferd med å leggje om kraftproduksjonen frå fossil energi og kjernekraft til fornybar energi. Delen fornybar kraft i EU aukar år for år og var i 2018 på cirka 32 prosent. I andre land er oppvarminga av bygg ei stor kjelde til utslepp, men det er ikkje tilfelle i Noreg. Difor må vi kutte i andre utslepp for å nå måla våre.

På mange område ligg norsk klimapolitikk langt føre andre land. I tillegg til kvotesystemet har vi høgt generelt avgiftsnivå som famnar dei fleste ikkje-kvotepliktige utsleppa. Vi leier an i satsinga på bruk av elbilar. Dessutan har vi innført ei rekkje reguleringar, til dømes forbodet mot å fyre med mineralolje og omsetningskrav for biodrivstoff både i vegtransporten og luftfarten.

Dei norske klimagassutsleppa går ned, og var i 2019 dei lågaste på 27 år. Utviklinga går i riktig retning. Det skjer ikkje av seg sjølv, men på grunn av ein vellukka klimapolitikk.

Etter mange år med aktiv klimapolitikk har vi mange av verktøya på plass i den klimapolitiske verktøykassa. Regjeringa vil føre vidare og forsterke verkemiddel som vi veit fungerer, slik at vi er så sikre som mogleg på å nå miljømåla, og at vi gjer det til lågast moglege kostnader for samfunnet. Vi vil greie ut og innføre nye verkemiddel som kan få utsleppa tilstrekkeleg ned for å nå utsleppsmåla.

Sektorovergripande verkemiddel som avgifter på utslepp av klimagassar og utsleppskvotar er hovudverkemidla i klimapolitikken. Desse verkemidla set ein pris på utslepp og gir alle hushald og bedrifter grunn til å redusere utsleppa og utvikle og ta i bruk klimavenlege løysingar. Samstundes sikrar dei at vi realiserer dei utsleppskutta som kostar minst. Gode og føreseielege rammevilkår er avgjerande for næringslivet. Det gjeld òg i klimapolitikken. Føreseielege rammevilkår er til dømes viktige for at ei verksemd skal kunne gjere store investeringar i klimavenlege teknologiar og løysingar. Det skal løne seg å velje grønt. Difor vil vi auke avgiftene på ikkje-kvotepliktige utslepp av klimagassar gradvis til 2 000 kroner per tonn i 2030. Difor bruker vi bilavgifter til å gjere det lønsamt å velje bilar utan utslepp. Difor deltek vi i det europeiske kvotesystemet som set tak på kvotepliktige utslepp i Europa. Talet på kvotar blir redusert systematisk kvart år. Dermed blir nivået på utslepp redusert endå meir over tid.

For at ein skal kunne velje bort høgutsleppsløysingar, må det finnast lågutsleppsalternativ. Saman med prisinga av utslepp vil regjeringa halde fram med økonomisk stønad til å utvikle og ta i bruk ny teknologi.

Regjeringa vil bruke innkjøpsmakta til det offentlege for å påskunde utviklinga, til dømes med klimakrav i transportsektoren.

På område der regjeringa meiner det er grunn til å varsle konkrete krav, vil desse i hovudsak basere seg på å stille krav om låg- og nullutsleppsteknologi. Marknaden må avgjere om svaret er elektrifisering, hydrogen, biogass eller noko anna. Målet er utsleppskutt, ikkje å velje ein teknologi framfor ein annan.

Sjølv om hovudverkemidla er prising av utslepp, offentlege innkjøp og økonomisk stønad, vil regjeringa òg ta i bruk reguleringar og eventuelle forbod der det skulle vere nødvendig.

Vi treng menneske med kunnskap og kompetanse; difor satsar vi på utdanning og forsking. Vi treng nyskapande verksemder; difor satsar vi på eit konkurransedyktig næringsliv med god omstillingsevne. Vi treng handling på alle nivå; difor styrkjer vi det høvet kommunar og fylkeskommunar har til å gjennomføre eigne klimatiltak. Vi treng tilgang på kapital; difor er det ein prioritet for regjeringa å tryggje robuste statsfinansar og velfungerande finansmarknader, finansiell stabilitet og eit verdiskapande næringsliv innanfor tolegrensa til naturen. Regjeringa har lagt grunnlaget for grøn omstilling og vekst ved å redusere skatten på inntekt og formue. Samstundes har vi auka avgiftene på miljø- og klimaskadelege utslepp. Ein stabil og føreseieleg karbonpris framover gir sterke insentiv til å investere i, og bruke, nullutsleppsteknologi. I tillegg blir det lettare for aktørar og bedrifter å planleggje.

Natur og klima er tett samanvovne. Det er i stor grad dei same drivarane som fører til klimaendringar og øydelegging av naturen. Kombinasjonen av klimaendringar og tapet av natur og økosystem kan gjere det vanskelegare å skaffe mat til eit veksande folketal på jorda i tida fram mot 2050. Å nå dei politiske måla for klima og naturmangfald går difor ofte, men ikkje alltid, hand i hand. Noreg skal velje løysingar som er bra for både klimaet og naturen, og vi jobbar for det same internasjonalt.

Vi peiker no ut kursen mot 2030. Heile samfunnet må dra i same retninga for at vi skal nå klimamåla og lukkast med det grøne skiftet.

1.2 Ambisjonane regjeringa har for eit meir klimavenleg Noreg fram mot 2030

Klimapolitikken skal gi fridom og moglegheiter. Dei neste ti åra skal Noreg gå gjennom ei grøn omstilling som vil prege heile samfunnet. Regjeringa vil føre ein klimapolitikk som bidreg til betre liv for folk og skaper rom for næringslivet til å vekse. Klimapolitikken vil aldri bli betre enn summen av frie val frå millionar av menneske. Regjeringa skal leggje til rette for at det er mogleg å velje det klimavenlege slik at vi skaper meir fridom for alle.

1.2.1 Enklare for folk å reise klimavenleg

I 2030 skal folk enkelt kunne reise utan utslepp.

Miljøvenleg transport er bra for samfunnet. Elbilar og elbussar gir betre luft i byane, og stillegåande hurtigbåtar gir meir komfortable reiser for pendlarane. Dersom færre køyrer bil, blir det mindre kø for dei som treng å bruke vegen. Tryggleiken på vegane aukar når gods blir frakta med båt eller med tog.

Dei som ikkje køyrer bil, må ha gode alternativ. Det skal difor bli endå enklare for folk å gå, sykle eller reise kollektivt til jobb, skole og fritidsaktivitetar. Å gå og sykle er bra for helsa til folk. Vi skal halde fram med å byggje tettare i område som allereie er bygde ut, både i byar og på mindre stader.

Dei som køyrer bil, skal kunne velje bilar utan utslepp av klimagassar. Gjennom å sørgje for at det er lønsamt for folk å velje klimavenlege bilar, skaper vi saman eit betre samfunn med lågare utslepp og reinare luft.

Dei bilane som framleis har forbrenningsmotor, må ha så små utslepp som mogleg. Berekraftig biodrivstoff i staden for fossil energi på tanken er med på å redusere utsleppa frå desse bilane.

Kollektivtrafikken må ha låge eller vere utan utslepp. Det blir betre luft og mindre støy i byane når alle bybussane frå og med 2025 skal vere utsleppsfrie. Slik kuttar vi utsleppa og forbetrar lufta folk pustar inn.

Eit betre togtilbod skaper ein betre kvardag for mange pendlarar. Det gjer at folk kan ta eit klimavenleg val og la bilen stå. Når jernbanen går raskare, hyppigare og meir punktleg, skaper det fridom for folk til å velje kvar dei skal bu, og kvar dei skal arbeide.

Vi er allereie på god veg. Sidan toppåret i 2015 har dei årlege utsleppa av klimagassar frå vegtrafikken gått ned frå 10,1 til 8,5 millionar tonn CO₂-ekvivalentar i 2019. Satsinga regjeringa har hatt på kollektivreiser, gir gode resultat. Før covid-19 reiste rekordmange i Oslo kollektivt, og det var over ein million påstigingar kvar dag i hovudstaden. I 2019 hadde bybanen i Bergen 18,6 millionar reisande, det er ein markant auke i passasjertalet sidan banen opna i 2010. Den same positive utviklinga såg vi i Trondheimsområdet og på Nord-Jæren. Totalt har vi sett ein auke i kollektivtransporten på 157 millionar reisande frå 561 millionar reisande i 2013 til 718 millionar reisande i 2019. Når pandemien er over, håper regjeringa at dei som har moglegheita, vil velje kollektivtransport framfor privatbil igjen.

Dette får positive konsekvensar for luftkvaliteten. I 2018 braut ingen norske byar grensa for konsentrasjon av nitrogendioksid (NO₂) i lufta. Dette var første gongen sidan grensa blei innført i 2002.

Samfunnet blir betre når folk får større fridom til å velje klimavenlege måtar å reise på. Det skal regjeringa leggje til rette for.

1.2.2 Næringslivet skal kunne transportere meir effektivt og miljøvenleg

I 2030 skal næringslivet enkelt kunne frakte gods og varer på klimavenlege måtar. For at samfunnet skal gå rundt, må næringstransporten vere påliteleg og effektiv. Både varetransporten i ein bykjerne og godsfrakten over heile det langstrekte landet må skje med lågare utslepp i framtida. Det gir moglegheiter for ei framtidsretta transportnæring, og det gjer at mange verksemder kan redusere sitt eige klimafotavtrykk.

Noreg er allereie verdsleiande når det gjeld delen elbilar av personbilparken, og vi legg til rette for den same utviklinga for næringstransporten. Auken i lette elvarebilar går raskare enn han har gjort for personbilar. Gjennom avgiftsfritak og stønad frå Enova jobbar staten for at verksemder skal ha fridom og høve til å velje ein nullutsleppsbil.

Utviklinga er meir langsam for den tyngre næringstransporten, men ho vil truleg skyte fart det neste tiåret. Regjeringa vil leggje til rette for at det blir lønsamt og attraktivt å frakte gods med utsleppsfrie lastebilar. Norsk næringsliv kan gå føre i det grøne teknologiskiftet i transportsektoren. Slik kan vi kutte i utsleppa og skape eit framtidig konkurransefortrinn for dei norske verksemdene.

Sjøfarten utgjer store delar av utanrikstransporten og nyttar mange anløpsstader langs kysten. Utbygging av landstraum, ladestraum og etter kvart infrastruktur for alternativt drivstoff som hydrogen, ammoniakk og biodrivstoff er nødvendig for å leggje til rette for nullutsleppstransport til sjøs. Enova bidreg til utbygginga av denne typen infrastruktur.

Vegtransporten er dominerande for korte massetransportar og varedistribusjonen i byområda. Jernbanen er mellom anna viktig for varetransporten mellom dei største byane.

For køyretøy med forbrenningsmotor vil bruken av biodrivstoff og biogass redusere utsleppa. Regjeringa ønskjer å auke omsetningskravet for biodrivstoff til vegtrafikk slik at dagens biodrivstoffvolum blir halde ved lag når salet av flytande drivstoff går ned som følgje av elektrifiseringa av bilparken. For å redusere risikoen for auka globale utslepp vil vi i hovudsak auke krava med avansert biodrivstoff. Regjeringa vil ta sikte på å innføre omsetningskrav for anleggsdiesel og sjøfart frå 2022. Slik kan vi minske utsleppa frå denne sektoren utan at det påfører næringane betydelege ulemper. Omsetningskravet for biodrivstoff i anleggsdiesel skal fram mot 2030 bli auka til same nivået som i vegtrafikken. Regjeringa meiner det bør vere eit felles omsetningskrav for vegtrafikk og anleggsdiesel, og vil greie ut om dette kan gjelde for skipsfarten òg.

Aktørar i næringslivet har teke initiativ til eit privat-offentleg samarbeid for å setje fart på utviklinga. I Grønt skipsfartsprogram og Grønt landtransportprogram blir det utvikla pilotar og delt kunnskap og erfaring for å bryte ned barrierar og redusere risikoen for enkeltaktørane. Regjeringa vil fortsetje det gode samarbeidet for å påskunde utviklinga.

1.2.3 Ei verdsleiande maritim næring

I 2030 skal norsk innanriks sjøfart og fiske ha halvert utsleppa sine samanlikna med tala for 2005. Det gir store moglegheiter for den norske maritime næringa. Noreg er ein sjøfartsnasjon med stolte tradisjonar. Det grøne skiftet gir nye oppdrag for skipsdesignarar, teknologimiljø og arbeidarar på norske verft. Næringa ligg langt framme på grøn omstilling i fleire segment av skipsfarten. Det skal vi byggje vidare på.

Den første heilelektriske bilferja i verda, Ampere, i trafikk på Sognefjorden frå 2015, er resultatet av ein såkalla utviklingskontrakt, støtta av det offentlege. Statens vegvesen og fylkeskommunane har vore i førarsetet når det gjeld kravstillinga om låg- og nullutslepp ved innkjøp av ferjetenester på riksveg og fylkesveg. Utviklinga av elektriske ferjer er eit av dei beste døma på korleis eit godt samspel mellom stønadsordningar og offentlege krav og anbod kan påskunde teknologiutviklinga. I løpet av 2020 blei 26 ferjesamband elektrifiserte, og i 2022 vil det truleg vere rundt 70 elferjer i drift. Elektriske hurtigbåtar kjem. Den første hydrogendrivne hurtigbåten er i ferd med å bli utvikla, og regjeringa vil lyse ut anbod for hydrogenferje i Vestfjorden. Næringa har vist kva ho kan få til når det krevst. Dette har gitt både arbeidsplassar og utsleppskutt.

Omstillingstakta må auke for å innfri ambisjonane. Difor vil regjeringa halde fram med satsinga på grøn skipsfart. Det er nødvendig med ei kraftig satsing på å utvikle og bruke null- og lågutsleppsteknologi for å bidra til grøn flåtefornying og betra konkurransekraft i sektoren.

I 2019 la regjeringa fram Handlingsplan for grøn skipsfart. Regjeringa vil leggje til rette for utvikling av låg- og nullutsleppsløysingar innanfor alle fartøyskategoriane, og stimulere til ytterlegare grøn vekst og konkurransekraft i norsk maritim næring og auka eksport av låg- og nullutsleppsteknologi i maritim sektor.

Ved å kombinere prising av utslepp, stønad til innovasjon og krav vil staten gjere sitt til at denne omstillinga held fram. Regjeringa tek sikte på å innføre låg- og nullutsleppskriterium i alle nye anbod for ferjer og hurtigbåtar, der tilhøva ligg til rette for det. Regjeringa tek òg sikte på å innføre krav om låg- og nullutsleppsløysingar for servicefartøy i havbruksnæringa og vil vurdere nye krav for offshorefartøy i petroleumsproduksjonen.

Ei omlegging av transporten frå veg til sjø og bane er ein tydeleg politisk ambisjon, og å flytte gods frå veg til sjø kan gi reduserte klimagassutslepp. Samstundes vil auka transportbehov kunne gi høve til vekst og flåtefornying i nærskipsflåten. Grunnlaget som blir lagt no, kan bidra til ei norsk maritim næring som er med på å utvikle grøne løysingar i skipsfarten framover.

1.2.4 Gode liv i heile landet

I 2030 skal nordmenn framleis kunne bu i levande byar og bygder og jobbe i eit livskraftig næringsliv i heile landet. Noreg er eit land med store avstandar der folk bur spreidd. Dei store avstandane kan vi ikkje gjere noko med. Mange er difor avhengige av å kunne køyre bil og reise med fly. Framleis spreidd busetnad krev ein aktiv politikk som gjer det mogleg for folk å leve gode liv både i byane og på mindre stader.

Attraktive byar med levande bymiljø kombinerer større tettleik med effektive transportløysingar og høg livskvalitet. God utnytting av allereie utbygde areal kuttar utslepp frå transport, avgrensar tapet av natur og naturmangfald og reduserer behovet for bygging av infrastruktur, slik som veg, vatn og avløp. Grøne areal i byane må takast vare på. Desse areala gir byane rom til å ruste seg betre mot kraftigare nedbør og anna ekstremvêr.

I distrikta òg er det viktig at areala blir nytta på ein måte som gir låge utslepp. Gjennom arealplanlegginga kan ein leggje til rette for å ta vare på skog og andre grøne areal og sikre korte avstandar mellom heimen, arbeidet, butikken og andre gjeremål. Samstundes vil det oftare vere behov for å køyre bil på mindre stader enn i dei store byane. Elbil skal då vere det naturlege valet. Dette krev mellom anna at alle i distrikta har gode moglegheiter for lading.

Jobbane som skal ta Noreg inn i lågutsleppssamfunnet, kjem til å vere i heile landet. Næringsliv rundt om i landet som tek eit tidleg ansvar, kan få eit konkurransefortrinn i det grøne skiftet fram mot 2030. Døme på dette kan vere verfta som byggjer elektriske ferjer, anlegga som vinn att nye produkt frå organiske avfallsprodukt frå jordbruk og havbruk, framtidige fabrikkar som produserer hydrogen med låge utslepp, og berekraftig skogbruk som gir materialar til klimavenlege bygg.

Primærnæringane er viktige i den grøne omstillinga. Dei leverer biologisk råstoff, mellom anna frå skog, som kan erstatte materialar og energi med høgare utslepp. Dessutan bidreg dei i aukande grad med klimatilpassa og berekraftig matproduksjon.

Bygningane som folk bur og jobbar i, må vere klimavenlege både når dei blir bygde, og når dei blir brukte. Ved å bruke materialar og bygningar om att til nye formål kan vi redusere bruken av råvarer og mengda avfall, energi og klimagassutslepp. Staten er eigar av mange bygningar i heile landet og vil gå føre som eit godt døme gjennom å nytte felles klima- og miljøambisjonar for statlege bygg og eigedommar. Ambisjonane skal gjelde for staten både som byggherre, eigedomsforvaltar og leigetakar.

1.2.5 Sunn, berekraftig og klimavenleg mat på bordet

I 2030 skal Noreg produsere sunn, trygg, berekraftig og klimavenleg mat frå jord og hav.

Norske bønder har lagt ein ambisiøs plan for å kutte eigne utslepp. Regjeringa støttar det viktige klimaarbeidet til bonden. Når bøndene byter ut fossilt drivstoff i maskinene sine med elektrisitet, berekraftig biodrivstoff og biogass, er det bra for klimaet. Husdyrgjødsel skal nyttast betre. Det skal dei lokale fôrressursane òg. Husdyra våre vil framleis vere særs viktige for norsk matproduksjon og samstundes bidra til å halde kulturlandskapet i hevd i dei områda av landet som er best eigna til husdyrproduksjon. Samstundes har vi potensial til å produsere meir av grønt, frukt og korn – matvarer med det lågaste klimaavtrykket.

Vi har rikeleg med vatn, lite dyresjukdomar og eit kaldt klima. Vi har godt utvikla teknologi som gir effektive produksjonssystem og -metodar. Jordvernet har høg prioritet i denne regjeringa. Vi har nådd målet om å avgrense omdisponeringa av dyrka jord for tredje året på rad.

Likevel går stadig noko av matjorda tapt både ved nedbygging og ved svekking av jordsmonnet. Det er viktig for regjeringa å stoppe tæringa og helst auke opptaket av karbon. Dette står sentralt i klimaavtalen med jordbruket.

Frå havet haustar vi berekraftig produsert sjømat. I framtida skal maten frå havbruksnæringa bli produsert med endå lågare utslepp. Regjeringa tek sikte på å stille krav som syter for null- og lågutsleppsløysingar for oppdrettsanlegga, der det er mogleg. Servicefartøya som opererer i tilknyting til anlegga, skal vere baserte på låg- eller nullutsleppsteknologi. Stadig fleire av skipa og lastebilane som fraktar fisken frå anlegga og ut til marknaden, vil gjere det med lågare utslepp.

Alle aktørar i matbransjen speler ei viktig rolle i omstillinga til eit meir berekraftig matsystem. Berekraft står sentralt i næringsmiddelindustrien. Industrien arbeider kontinuerleg med å betre både transporten, emballasjen, matsvinnet og ikkje minst energibruken.

Det skal bli enklare for folk å velje sunn, berekraftig og klimavenleg mat. Arbeidet med å redusere matsvinnet og med at folk skal følgje kostråda frå Helsedirektoratet, medverkar til å redusere utsleppa. Då må vi ete meir fisk, grove kornprodukt, frukt og grønt og avgrense mengda av raudt kjøt og foredla kjøtvarer.

Staten vil gå føre som eit godt døme ved å kjøpe sunnare og meir berekraftig og klimavenleg mat i tråd med kostråda frå Helsedirektoratet og redusere matsvinnet. Viss alle et litt grønare, kastar mindre mat og følgjer kostråda frå Helsedirektoratet, er det bra for både helsa og klimaet.

1.2.6 Industri for framtida

I 2030 er målet at Noreg skal ha ein konkurransedyktig industri som produserer varer og produkt med låge utslepp. Store delar av industrien er omfatta av kvotesystemet til EU og har gjennom det ein pris på utsleppa sine. Framover blir det nødvendig for verksemder å ha god oversikt over viktig klimarisiko og at dei tek omsyn til denne i planlegginga og investeringane sine. Lukkast vi med klimaomstillinga, har vi òg gode føresetnader for å skape og omstille til trygge arbeidsplassar til folk i heile landet. Di meir verda etterspør fornybar energi og klimavenlege produkt, dess betre er det for norsk industri at Noreg er tidleg ute med omstillinga til slike produkt og slik produksjon.

Industrien har god tilgang på kraft frå fornybar energi. Ein god kultur for samarbeid mellom leiande kompetansemiljø, innovative oppstartsverksemder og industrien driv fram innovative løysingar. Dette er viktige konkurransefortrinn som set Noreg og norsk industri i ein god posisjon. Regjeringa vil leggje til rette for denne utviklinga og framleis bidra til at dei initiativa som trengst for å nå Noregs vedtekne klimamål, blir sette i verk.

Ny industri og nye verksemder kan oppstå som ein del av omstillinga dei neste åra. Denne utviklinga kan bli påskunda av auka nasjonalt og internasjonalt klimaengasjement. Nyskaping skjer til dømes innanfor offshore vind, biokol og hydrogen som erstatning for kol som reduksjonsmiddel, trefiber til produksjonen av fôr til oppdrettsnæringa og husdyr, attvinning og gjenbruk av materialar til byggjenæringa.

Regjeringa arbeider for at klimapolitikken skal skape vekst, ikkje bidra til at verksemder og aktivitet flyttast ut av landet. Skattesystemet skal fremje vekst og leggje til rette for styrkt konkurransekraft og at det blir skapt fleire nye og lønsame arbeidsplassar. Regjeringa har senka skatten på næring og formue. Lågare skattar og avgifter for næringslivet bidreg til å styrkje konkurransekrafta samstundes som utsleppa går ned.

Klimapolitikken i Europa fører til at prisen aukar på elektrisk kraft. Land som ønskjer det, kan betale stønad til delar av næringslivet for å kompensere verksemdene for den auken i kraftprisen som kjem av det europeiske kvotesystemet. Formålet er å motverke at industri i Noreg og resten av Europa flyttar ut eller blir utkonkurrert av verksemder i land med mindre streng klimapolitikk. Regjeringa arbeider med å vurdere korleis den norske kompensasjonsordninga kan bli vidareført for åra etter 2020. I tillegg vil stønad til utvikling av lågutsleppsteknologiar i industrien bidra til å redusere risiko for karbonlekkasje. Slik kan vi kombinere effektiv klimapolitikk med effektiv industri.

Regjeringa arbeider opp mot EU-kommisjonen for å sikre gode rammevilkår for norsk næringsliv. Norsk næringsliv skal sikrast god samkøyring med EU-programma for å utnytte den forskinga som skjer der, og moglegheiter for forskingsfinansiering.

Regjeringa har foreslått for Stortinget å gi stønad til eit norsk demonstrasjonsprosjekt – Langskip – for fullskala CO₂-handtering som omfattar fangst, transport og lagring av CO₂. Eit vellukka prosjekt vil bidra til utviklinga av CO₂-handtering som eit effektivt klimatiltak, gi teknologiutvikling og leggje til rette for næringsutvikling. Skal CO₂-handtering vere eit effektivt og konkurransedyktig klimaverkemiddel, må det kome etterfølgjande anlegg i Europa og verda.

Verkemiddelapparatet bidreg gjennom å avlaste risikoen i grøne prosjekt som elles ikkje ville vore sette i gang. Vi skal nå dei norske klimamåla samstundes som vi støttar og vidareutviklar industrien.

1.2.7 Energinasjonen Noreg

I 2030 vil Noreg vere ein stor produsent av fornybar energi, samstundes som petroleumsnæringa utvinn olje og gass effektivt og med låge utslepp og medverkar til å utvikle og ta i bruk ny teknologi.

For å sørgje for industriutvikling og framtidige arbeidsplassar blir det viktig å sjå samanhengen mellom petroleumsproduksjon og utbygging av fornybar energi. Gjennom kraft frå land til norsk sokkel er kraftsystemet på land og olje- og gassproduksjonen knytte tett saman.

Regjeringa satsar allereie på kraft frå havvind. Det gjer at vi vil produsere fornybar energi både på land og til sjøs. Det største prosjektet i verda for flytande havvind, Hywind Tampen, er leidd av Equinor og støtta av Enova og Næringslivets NOx-fond. Det skal forsyne olje- og gassinstallasjonar på Snorre- og Gullfaksfelta med fornybar kraft. I 2021 opnar fleire område på norsk sokkel for havvindproduksjon.

Aktiviteten på norsk sokkel kjem til å sjå annleis ut i 2030. Dei store olje- og gassfelta blir gradvis tomme. Næringa finn stadig færre store felt. Den globale etterspurnaden etter olje og gass blir òg påverka av teknologiutviklinga og det at land gjennomfører klimatiltak for å nå klimamåla i Parisavtalen. Utviklinga framover krev omstilling og tilpassing. Då blir det sentralt at kompetansen og teknologien i petroleumsnæringa blir overførte til andre område.

Petroleumspolitikken må i endå større grad bidra til industriell utvikling i andre næringar. Regjeringa vil i løpet av våren 2021 leggje fram ei melding for Stortinget om langsiktig verdiskaping frå norske energiressursar. Både olje, gass og fornybar energi vil bidra til verdiskaping, velferd og lønsame arbeidsplassar i framtida. Gjennom meldinga vil regjeringa synleggjere korleis vi kan skape industriutvikling framover og nå målet sett av Stortinget om å halvere utsleppa frå norsk sokkel innan 2030.

Å nå klimamåla vil krevje elektrifisering i fleire sektorar, frå transport til industri til olje- og gassproduksjon. Det føreset både tilgang på kraft og eit godt, fleksibelt straumnett. Den komande meldinga til Stortinget om langsiktig verdiskaping frå norske energiressursar vil omfatte det norske kraftsystemet og tilgangen vår på fornybar energi som grunnlag for omstilling og verdiskaping, både på land og på den norske sokkelen.

Utvikling og produksjon av batteri er nødvendig for ei ytterlegare elektrifisering av transportnæringane nasjonalt og internasjonalt. Noreg og norsk industriverksemd har eit stort potensial for grøn vekst knytt til etablering og produksjon av råvarer til batteri, battericeller og attvinning av materialar frå batteri.

Hydrogen er eit område der Noreg har eit stort potensial. Regjeringa vil i stortingsmeldinga om langsiktig verdiskaping leggje fram eit vegkart for hydrogen. Hydrogenstrategien som regjeringa la fram i juni 2020, syner at Noreg kan gi eit viktig bidrag på vegen mot eit lågutsleppsamfunn, særleg innanfor transport og industri. I tråd med stortingsvedtak om nullutsleppsteknologi i ferjeanbod vil Statens vegvesen setje krav om hydrogen på riksvegferjesambandet rv. 80 Bodø – Røst – Værøy – Moskenes. Det legg til rette for å styrkje norske aktørar i heile verdikjeda, både skipsverft og hydrogenprodusentar, og gi auka konkurransekraft til norske hydrogenaktørar.

På land har Noreg eit stort potensial for produksjon av bioenergi gjennom ressursane i skog- og jordbruk. Å utnytte berekraftig biomasse til energi og varme er ei vinn-vinn-løysing, særleg om det erstattar fossil energi. Saman med kollektive løysingar som fjernvarme og bruk av spillvarme kan stasjonære varmeløysingar som nytter biomasse, gi auka fleksibilitet og bidra til å avlaste straumnettet i periodar med høg belasting. Vidare er det eit potensial for å utnytte skogsavfall og restråstoff frå skogindustrien til produksjon av avansert biodrivstoff. Biomasseressursane er elles ein viktig føresetnad for ulike karbonnegative teknologiar, til dømes kraftproduksjon med fangst og lagring av biogent karbon.

Energilandet Noreg har store moglegheiter i det neste tiåret. Verda skal elektrifiserast, og Noreg satsar både på hydrogen og utviklinga av ei berekraftig batteriverksemd. Verda skal redusere alle utslepp, og regjeringa vil bidra til å utvikle teknologi for fangst, transport og lagring av CO₂. Verda treng meir energi og ny energiteknologi. Ved å sjå samanhengen mellom dei ulike sektorane vil vi leggje til rette for ny industriutvikling og grøne arbeidsplassar i Noreg.

1.2.8 Det grøne kunnskapssamfunnet

Norske forskingsmiljø og verksemder bidreg til å finne gode løysingar på vegen til lågutsleppssamfunnet. Rett kompetanse i arbeidslivet er ein føresetnad for at nye teknologiske løysingar kan takast i bruk. Saman med innsatsen for livslang læring som skjer på skolar, høgskolar og universitet, blir det viktig for om vi lukkast i den grøne omstillinga av Noreg.

For å skape nye jobbar i Noreg og styrkje norsk konkurransekraft må vi satse på innovasjon og utvikling. Samarbeid mellom næringsliv og forskings- og innovasjonsmiljø bidreg til at klimaløysingar kan bli skapte i Noreg. Næringsretta stønad er eit viktig verkemiddel i omstillinga til lågutsleppssamfunnet. Forskingsrådet, Innovasjon Noreg, Enova og Siva har ulike stønadsordningar og samarbeider om felles satsingar for grøn vekst.

Grøn plattform-samarbeidet er det nye tiltaket regjeringa har sett i verk for ein koordinert, forsterka og målretta innsats for å stimulere til grøn omstilling i næringslivet.

Noreg har tilgang på det største forskings- og innovasjonsprogrammet i verda, Horisont 2020, gjennom EØS-avtalen. Når om lag 93 prosent av Horisont 2020-midlane er fordelte, har nesten 14 milliardar kroner funne vegen frå Brussel til norske forskings- og innovasjonsmiljø. Noreg har fått særskilt mange prosjekt innan klima, miljø og energi. Norske forskarar og norsk næringsliv vil halde fram med å ha tilgang på sentrale samarbeidsarenaer for forsking og innovasjon i Europa og globalt. Vi ser resultat av satsinga både i maritim næring og annan industri.

Den raske omstillinga av samfunnet vil krevje at menneske omstiller seg. Teknologien og løysingane vi har i dag, kan vere utdaterte om kort tid. Difor skal kunnskapsinstitusjonane bidra til livslang læring. Folk må få høve til å skaffe seg ny kompetanse slik at dei ikkje fell frå når nye jobbar erstattar gamle.

Høg kompetanse hos nordmenn er eit sentralt konkurransefortrinn for norsk næringsliv. Heile utdanningssystemet – frå skolar til høgare utdanning – bidreg til å gi nye moglegheiter og reduserte utslepp i framtida.

1.2.9 Berekraftig forvaltning av skog og andre grøne areal

Berekraftig forvaltning av skog og grøne areal er ein viktig del av løysinga på global oppvarming. I 2030 er målet for Noreg at utslepp frå skog- og arealbrukssektoren ikkje skal vere større enn opptaket i sektoren. I Noreg skal vi forvalte areal, skog og ressursar på ein berekraftig måte og leggje til rette for eit høgt opptak og låge utslepp. Skog og andre grøne areal tek opp CO₂, lagrar karbon og forsyner oss med materialar, mat, energi og reint vatn. Skog og grøne areal held tilbake flaum og skred og er levestaden for dyr og plantar som høyrer heime her. Dei er dessutan viktige for friluftslivet.

Berekraftig forvaltning av skogen skal medverke til både opptak og lagring av CO₂ og til forsyning av fornybart råstoff som kan erstatte fossil energi og materialar. Vi skal i endå større grad innrette skogforvaltninga for å auke opptaket av CO₂ og leggje til rette for at skogområda blir større slik at opptaket aukar. Bruken av skogen skal kombinerast med vern og andre miljøomsyn for å sikre berekraftig skogsdrift der naturmangfald og økosystemtenester blir tekne vare på. Ein del av det vi gjer i skogen i dag, har effekt på klimaet dei neste ti åra, men mange tiltak har først og fremst verknad på lengre sikt.

Vi skal føre ein politikk som er med på å gi lågare utslepp frå nedbygging av skog, myr og jordbruksareal. Det får vi til ved å fremje effektiv og berekraftig arealutnytting. For å ta vare på areala, vil vi leggje til rette for at byar og tettstader blir fortetta framfor å vekse utover. Det skal skje på ein måte som tek omsyn til behovet for grøne areal, og som medverkar til trivsel og levande byar og lokalsamfunn. Vi legg rammene for ei effektiv arealforvaltning som balanserer ulike interesser knytte til matproduksjon, infrastruktur, klima, naturmangfald, kulturmiljø, næring og økosystemtenester. Vi held fram med innsatsen for å restaurere myr, anna våtmark og andre karbonrike areal der det er mogleg, og har utvikla fleire løysingar som er bra for både klimaet og naturmangfaldet.

1.3 Oppsummering av planen

1.3.1 Innleiing

Med denne planen vil Noreg samla sett vere på god kurs til å nå det forsterka klimamålet om 50–55 prosent kutt innan 2030, samt det langsiktige målet om 90–95 prosent kutt innan 2050. Planen inneheld politikk for å redusere dei kvotepliktige og dei ikkje-kvotepliktige utsleppa, for å auke opptaket av CO₂ og redusere utsleppa frå skog og anna arealbruk. Ikkje minst seier planen korleis vi skal vurdere å justere politikken undervegs om det trengst for å nå klimamålet. Eit sentralt element i planen er konkret politikk for å kutte dei ikkje-kvotepliktige utsleppa med 45 prosent. Det gjer oss godt rusta når EU forsterkar klimaregelverket sitt. Forpliktinga vi har no er å kutte ikkje-kvotepliktige utslepp med 40 prosent, anten i Noreg eller i andre europeiske land.

Regjeringa har eit mål om å redusere dei ikkje-kvotepliktige utsleppa med 45 prosent frå 2005 til 2030. Omrekna til eit utsleppsbudsjett svarer målet til at vi kan sleppe ut maksimalt 201,8 millionar tonn CO₂-ekvivalentar over dei neste ti åra. Med gjeldande politikk ligg vi an til å sleppe ut 218,4 millionar tonn. Vi vil difor innføre ny politikk som kuttar norske ikkje-kvotepliktige utslepp med minst 16,6 millionar tonn meir over perioden for å kome i mål. Totalt har vi berekna at planen vi no legg fram, vil kutte utsleppa med 20 millionar tonn CO₂-ekvivalentar. Det er meir enn vi treng for å nå 45 prosent-målet i Granavolden-plattforma.

I klimaavtalen med EU er vi dessutan forplikta til at utslepp frå skog og annan arealbruk ikkje skal overskride opptaket innanfor skog- og arealbrukssektoren i sum for perioden 2021–2030. Førebelse utrekningar tilseier at vi kan få eit netto utslepp på om lag 18 millionar tonn CO₂-ekvivalentar om ein reknar med ein kompensasjonsmekanisme som EU-regelverket inneheld. Utan denne kompensasjonsmekanismen ligg vi an til å få eit utslepp på om lag 27 millionar tonn CO₂-ekvivalentar. Regjeringa legg fram verkemiddel som vil auke opptaket av CO₂ og redusere klimagassutsleppa frå skog og annan arealbruk.

Regjeringa reknar med at EUs kvotesystem vil bli stramma inn meir enn det systemet legg opp til per i dag, slik at kvotemengda og dermed utsleppa går ytterlegare ned. Planen for dei kvotepliktige utsleppa gjer den norske industrien og petroleumsverksemda godt rusta for eit strammare kvotesystem og for omstilling til lågutsleppssamfunnet.

1.3.2 Dei viktigaste elementa i gjeldande klimapolitikk

Arbeidet med klimaplanen starta ikkje med blanke ark. Allereie er ei rekkje viktige verkemiddel på plass. Noreg var eitt av dei første landa i verda som allereie i 1991 vedtok ei CO₂-avgift. Norske bedrifter har delteke i EUs kvotehandelssystem sidan 2008 gjennom EØS-avtalen.

Klimaavgiftene bidreg saman med kvotesystemet i dag effektivt til å kutte i utsleppa av klimagassar på tvers av sektorane. Desse to verkemidla dekker over 80 prosent av klimagassutsleppa i Noreg. I tillegg bidreg måten bilavgiftene er innretta på, til at folk vel nullutsleppskøyretøy.

Gjennom Forskingsrådet støttar vi forsking, kompetanse og innovasjon i både akademia og næringslivet. Gjennom Enova støttar vi utviklinga av nye teknologiar og hjelper desse raskare ut i marknaden. Innovasjon Noreg bidreg til berekraftig vekst og eksport. Vi støttar viktig klimaarbeid i kommunar og fylke gjennom Klimasats, og Nysnø bidreg med kapital til investeringar i ny klimavenleg teknologi.

Sidan oppstarten i 2001 har Enova medverka til å realisere over 7 000 ulike energi- og klimaprosjekt. Enova blir i 2021 tilført 3,3 milliardar kroner som dei skal bruke til å støtte opp om framtidsløysingar. Dette er ein auke på 1,6 milliardar kroner frå nivået i 2013. 1 300 ulike prosjekt i kommunar over heile landet har fått stønad frå Klimasats.

I storbyområda legg byvekstavtalane til rette for godt samarbeid mellom stat og kommune om ei samordna areal- og transportplanlegging, ei storstilt satsing på kollektivtransporten og å få til betre løysingar for å heller velje å sykle og gå. For å følgje opp Nasjonal transportplan er det i dei årlege budsjetta i dei seinare åra løyvd meir pengar til jernbane enn nokon gong tidlegare.

Vi stiller minstekrav til verksemdene gjennom forureiningslova, og vi har ei forventning om at kommunane og fylkeskommunane legg vekt på arbeidet med å redusere klimagassar i planlegginga si.

Vi skal byggje vidare på desse verkemidla, og vi skal introdusere nye.

Uvissa knytt til utsleppsutvikling, effekten av klimapolitikken, den teknologiske utviklinga og kostnadene ved utsleppsreduksjonar vil vere betydeleg langt inn i perioden 2021–2030. I tillegg kan innstrammingar i EUs klimaregelverk som følgje av at EU har forsterka 2030-målet sitt føre til at Noreg får strengare forpliktingar under desse regelverka. Difor har strategien både høgt ambisjonsnivå og er fleksibel.

1.3.3 Kutte dei norske utsleppa utan å auke dei globale utsleppa

Sjølv om Noreg, som andre land, har forplikta seg til å kutte eigne utslepp, er det viktig at verkemidla vi innfører, òg er fornuftige i global samanheng. Avtalen med EU bidreg til å unngå at europeiske utslepp aukar som følgje av norsk klimapolitikk. EU-landa er òg forplikta til å redusere utsleppa sine.

Verda er ikkje tent med at Noreg driv ein politikk som medverkar til karbonlekkasje. Det vil seie at vi reduserer utsleppa i Noreg på ein måte som bidreg til å auke utsleppa i andre land, anten direkte eller indirekte. Ei slik omstilling blir ikkje berekraftig, og ho vanskeleggjer grøn omstilling i andre land.

Dei mest sentrale sektorane i meldinga, slik som transport og jordbruk, er i stor grad skjerma mot fare for karbonlekkasje. Men mange aktørar i luftfart, skipsfart og langtransport kan fylle drivstoff i dei landa som har lågast drivstoffprisar. Det er først og fremst industrien som kan vurdere å flytte ut av landet dersom klimaverkemidla gir lite konkurransedyktige rammevilkår. Samstundes er det for mange varer og tenester som blir produserte og konsumerte innanlands, potensiell konkurranse frå utanlandske aktørar. Dette er det teke omsyn til i verkemiddelforslaga i meldinga.

Verkemiddelforslaga retta mot industrien er vurderte å gi liten fare for utflytting. Mykje av den delen av industrien som har ikkje-kvotepliktige utslepp produserer for heimemarknaden og er heilt eller delvis skjerma, men enkelte bransjar er konkurranseutsette. Risikoen for karbonlekkasje er først og fremst knytt til import av varer og innsatsfaktorar med store klimafotavtrykk i land utanfor EU ved at norsk forbruk aukar utsleppa andre stader.

I meldinga legg regjeringa opp til avgrensa bruk av konvensjonelt biodrivstoff, fordi globale utslepp i verste fall kan stige som følgje av auka avskoging i produksjonslanda. Risikoen for karbonlekkasje er òg årsaka til at meldinga legg opp til at ei produksjonsomlegging i jordbruket må starte med endring i kosthald og matsvinn, slik at resultatet ikkje blir auka import. Samstundes må jordbruket starte førebuinga i dag på ei nær framtid med andre forbruksmønster i tråd med helse- og klimamål.

1.3.4 Dei viktigaste endringane for dei ikkje-kvotepliktige utsleppa

I meldinga varslar regjeringa ny politikk på fleire viktige område for å få ned dei ikkje-kvotepliktige klimagassutsleppa i eit raskare tempo. Det gjeld utslepp frå transport, jordbruk og visse andre kjelder. Under kjem dei mest sentrale grepa.

Regjeringa vurderer at dei verkemidla vi fremjar i denne planen, er nok til å kutte dei ikkje-kvotepliktige utsleppa med 45 prosent innan 2030 og dermed nå målet til regjeringa. Då innfrir vi samstundes den delen av den norske klimaforpliktinga overfor EU som gjeld desse utsleppa, der målet er 40 prosent kutt. Det er stor uvisse, og utsleppsreduksjonane kan bli både mindre og større enn anslått.

Grønt skatteskifte

Regjeringa vil auke avgiftene på utslepp av klimagassar og samstundes senke andre skattar og avgifter for dei gruppene som blir trefte av avgifta. Slik gjer vi det meir lønsamt å velje klimavenleg. CO₂-avgifta, som i dag er på om lag 590 kroner, blir fram mot 2030 auka til 2 000 kroner. Regjeringa vurderer at dette er tilstrekkeleg til å oppfylle forpliktinga i avtalen med EU om 40 prosent reduksjon til 2030.

Utsleppa av CO2 frå vegtrafikken må reduserast vidare, og måltala for nullutsleppskøyretøy frå NTP 2018–2029 ligg fast. Det er difor viktig at bilavgiftene, saman med andre verkemiddel, framleis stimulerer til reduserte utslepp av CO2 og innfasing av nullutsleppsbilar.

Fase inn låg- og nullutslepp

Regjeringa vil, når teknologien ligg til rette for det, stille krav om låg- og nullutsleppteknologi. Frå 2022 tek regjeringa sikte på å innføre krav som sikrar nullutslepp i offentlege kjøp av personbilar og lette varebilar. Frå 2025 kjem det tilsvarande krav til bybussar. Det skal vurderast korleis kravet for bybussar kan innrettast slik at det òg omfattar bussar som går på biogass. Desse krava er viktige for å bidra til å innfri måltala for nullutsleppskøyretøy frå NTP 2018–2029. I planen blir det òg varsla låg- og nullutsleppskriterium frå 2023, der det ligg til rette for det, for nye ferjeanbod og noko seinare for alle nye hurtigbåtanbod. Krava til låg- eller nullutslepp for servicefartøy i havbruksnæringa tek vi sikte på å innføre trinnvis frå 2024.

Regjeringa legg til grunn ei gradvis utfasing av bruken av fossile brensel til energiformål i industrien utanfor kvotesystemet fram mot 2030 og bruken av fossil gass til mellombels byggvarme og byggtørk fram mot 2025. Eit viktig verkemiddel for å oppnå dette er den gradvise opptrappinga av CO₂-avgifta. Viss det blir behov for det, vil regjeringa fortløpande vurdere ytterlegare verkemiddel, irekna eit eventuelt forbod.

Auka bruk av klimakrav i offentlege innkjøp

Regjeringa vil stille klimakrav i fleire offentlege kjøp. Det gjeld til dømes anbod innan anlegg i transportsektoren. Regjeringa tek sikte på å leggje til rette for at anleggsplassane i transportsektoren skal vere fossilfrie innan 2025. Regjeringa vil òg arbeide for at det offentlege stiller klima- og miljøkrav når vi kjøper mat og måltidstenester.

Spisse Enova som klimaverkemiddel

Regjeringa spissar Enova som teknologi- og klimaverkemiddel med nytt formål om at Enova skal medverke til å nå Noregs klimaforpliktingar for ikkje-kvotepliktige utslepp og medverke til omstillinga til lågutsleppssamfunnet. Enova vil bidra til den nødvendige teknologiutviklinga fram mot 2030 og lågutsleppssamfunnet i 2050.

Meir bruk av berekraftig biodrivstoff

Regjeringa vil erstatte fossilt drivstoff med berekraftig biodrivstoff i vegtransport, anleggsdiesel, luftfart og skipsfart. Omsetningskravet for vegtransporten skal auke mot 2030, slik at volumet av biodrivstoff som vi har i dag, blir halde ved lag. I tillegg tek regjeringa sikte på å innføre omsetningskrav for biodrivstoff i anleggsdiesel og i skipsfart frå 2022. Kravet for anleggsdiesel skal gradvis bli trappa opp til same nivået som omsetningskravet for vegtrafikken. Regjeringa meiner det bør vere eit felles omsetningskrav for vegtrafikk og anleggsdiesel, og vil greie ut om dette kan gjelde for skipsfarten òg. Regjeringa vil vurdere, og eventuelt justere, omsetningskrava for biodrivstoff med to års intervall. Første vurderinga vil skje i 2022. Regjeringa vil sjå an erfaringane med omsetningskravet for avansert biodrivstoff i luftfart og deretter vurdere ei mogleg opptrapping.

Utsleppskutt i jordbruket

Regjeringa legg intensjonsavtalen med organisasjonane i jordbruket til grunn for klimaarbeidet i jordbruket framover. I avtalen har partane forplikta seg til å redusere utsleppa og auke opptaket med 5 millionar tonn CO₂-ekvivalentar samla i tiårsperioden 2021–2030.

Tiltaka og verkemidla for å følgje opp klimaarbeidet skal vi vurdere i dei årlege jordbruksforhandlingane. Klimatiltak i jordbruket skal ikkje medføre auka subsidiar. Intensjonsavtalen med jordbruket kan heller ikkje leggje bindingar på statens verkemiddelbruk. Klimaeffekten av jordbruksoppgjeret skal vi synleggjere i dei årlege proposisjonane som omhandlar jordbruksavtalen. Vi skal styrkje og vidareutvikle arbeidet med sunt, berekraftig og klimavenleg kosthald, og vi skal vidareutvikle og styrkje arbeidet med å redusere matsvinn.

Andre utsleppskutt

Regjeringa vil redusere utsleppa frå bruk av fluorhaldige gassar i produkt.

Regjeringa sjøset no prosjektet Langskip for fangst, transport og lagring av CO₂. Det legg til rette for framtidige prosjekt som kan gi reduksjonar i ikkje-kvotepliktig sektor, til dømes frå avfallsforbrenning, som ved Fortum Oslo Varme. Regjeringa legg opp til å støtte Fortum Oslo Varmes CO₂-fangstprosjekt, med den føresetnaden at prosjektet får tilstrekkeleg eigenfinansiering og finansiering frå EU eller andre kjelder.

1.3.5 Dei viktigaste endringane innan skog- og arealbruk

Skogen står for eit stort CO₂-opptak og leverer råstoff og fornybar energi som kan erstatte produkt med høgare utslepp i andre sektorar. Skog og andre grøne areal er i tillegg store lager for karbon. Difor legg regjeringa fram forslag til ei rekkje tiltak for å auke opptaket i skog og ta vare på karbonlagera i jordsmonnet i skog, jordbruksareal og andre grøne areal. Dette vil vere viktige bidrag for å nå klimamåla for 2030, men i endå større grad for å nå dei langsiktige klimamåla.

Auke CO₂-opptaket i skog

Vi vil auke CO₂-opptaket i norsk skog. Regjeringa vil difor vurdere å styrkje eksisterande klimatiltak i skog, innføre krav om minstealder for hogst i lov og forskrift og leggje til rette for skogplanting på nye areal med klare miljøkriterium. Planen inkluderer dessutan ein omtale av nye klimatiltak i forvalta skog som har høgt potensial for auka opptak og er enkle å implementere. Dette gjeld spesifikt styrkt ungskogpleie, stubbebehandling mot rot-ròte og å velje riktig treslag etter hogst.

Kutte utslepp frå nedbygging av grøne (karbonrike) areal

Regjeringa vil arbeide for å redusere nedbygginga av skog, myr og jordbruksareal. Kommunar, fylkeskommunar og statlege etatar skal få god rettleiing og gode verktøy for korleis dei kan ta omsyn til karbonrike areal i arealplanlegginga. Regjeringa vil leggje vekt på at arealplanlegginga bør fremje utviklinga av kompakte byar og tettstader, og at potensialet for fortetting og transformasjon bør utnyttast før nye utbyggingsområde blir tekne i bruk.

Kutte utslepp frå annan arealbruk

Regjeringa vil fremje overgangen frå torvbaserte produkt til torvfrie produkt, greie ut ei avgift på utsleppa av klimagassar frå uttak av torv og vurdere å innføre eit forbod mot å opne nye torvuttak. Regjeringa vil halde fram med å restaurere myr og anna våtmark.

1.3.6 Dei viktigaste endringane for kvotepliktige utslepp og omstilling til eit meir klimavenleg Noreg

Prisen på kvotar er det overordna og viktigaste verkemiddelet for å redusere dei kvotepliktige utsleppa. For å påskunde utsleppsreduksjonar innan petroleum, industri og luftfart vil regjeringa styrkje arbeidet for omstilling, ny teknologi og for ein konkurransedyktig norsk industri i framtida.

Høgare og meir føreseieleg karbonpris for petroleumsnæringa

Regjeringa vil auke CO₂-avgifta på kvotepliktige utslepp frå petroleum i takt med auken i avgifta for ikkje-kvotepliktige utslepp og sjå denne i samanheng med kvoteprisen i det europeiske kvotesystemet, slik at den totale karbonprisen blir 2 000 kroner i 2030, målt i faste 2020-kroner. Det gjer det meir lønsamt å kutte utslepp og gjer det enklare for næringane å planleggje utsleppsreduksjonar.

Styrkje Enova som klimaverkemiddel for innovasjon

Regjeringa spissar Enova som klimaverkemiddel i avtaleperioden 2021–2024. Omstillinga til lågutsleppssamfunnet og innovasjon som medverkar til dette, er viktige mål. Det er særleg relevant i samband med dei kvotepliktige utsleppa ettersom offentleg stønad til forsking og utvikling er eit viktig supplement til kvotesystemet.

Satse på fangst og lagring av CO₂

Regjeringa vil gjennomføre Langskip, eit prosjekt for fangst, transport og lagring av CO₂. Langskip skal medverke til å utvikle CO₂-handtering som eit effektivt klimatiltak og gi teknologiutvikling i eit internasjonalt perspektiv.

Utvikle Grøn plattform-samarbeidet

Regjeringa vil byggje vidare på Grøn plattform-samarbeidet mellom Forskingsrådet, Innovasjon Noreg, Siva og Enova. Plattforma blei etablert som ein del av den grøne omstillingspakka for å bidra til innovasjon og utvikling trass i dei økonomiske konsekvensane av covid-19-pandemien.

Auka innsats for grøn forsking og innovasjon

Regjeringa vil halde fram satsinga på forsking og innovasjon, både i Noreg og gjennom å delta i EUs forskingsprogram Horisont Europa.

Leggje til rette for betre klima- og miljørapportering

Regjeringa vil følgje EUs regelverksarbeid for betre klima- og miljørapportering tett og sjå på behovet for endringar i rekneskapslova slik at investorar og andre aktørar kan få relevant og samanliknbar klima- og miljøinformasjon. Regjeringa vil ha dialog med næringslivet om korleis det kan leggjast til rette for betre og meir relevant rapportering om klima og miljø frå verksemder.

Ekspertutval

Regjeringa vil setje ned eit ekspertutval som skal sjå på dei samla rammevilkåra for å fremje klimavenlege investeringar i Noreg. Regjeringa vil tilpasse mandatet til ekspertutvalet til andre tilgrensande prosessar og utval, slik at arbeidet til ekspertutvalet ikkje unødig overlappar andre arbeid på området.

Klima- og miljøambisjonar for statlege bygg

Regjeringa har utarbeidd klima- og miljøambisjonar for statlege bygg og eigedommar i sivil sektor. Ambisjonane skal gjelde for staten både som byggherre, eigedomsforvaltar og leigetakar. Staten skal utnytte noverande bygningsmasse, sikre gjenbruk, bruke materialar om att og fremje klimavenlege materialar. Staten skal òg etablere felles metodikk for å måle den samla klima- og miljøpåverknaden frå statlege bygg og leggje stor vekt på miljøgevinstane ved gjenbruk av allereie utbygde areal og noverande bygningar og på lokalisering i tråd med statlege planretningslinjer.

1.3.7 Andre verkemiddel regjeringa vil vurdere

Regjeringa vil gå vidare og vurdere ei rekkje andre nye verkemiddel for å redusere klimagassutsleppa.

Null- og lågutsleppssoner

• Kommunane har i dag moglegheit til å fastsetje lågutsleppssoner av omsyn til lokal luftkvalitet med heimel i vegtrafikklova § 13 og forskrift av 20. desember 2016 om lågutsleppssoner for bilar. Forskrifta gir i dag ikkje høve til å opprette slike soner utelukkande av omsyn til klimaet. Regjeringa vil sjå på korleis vilkåra for lågutsleppssoner kan endrast slik at dei kan opprettast med klimagrunngiving.

• Fleire kommunar har etterlyst høve til å etablere nullutsleppssoner. For å leggje til rette for at kommunane kan vere i front, og for å bidra til å påskunde overgangen til nullutsleppsteknologi innanfor både nærings- og persontransporten, vil regjeringa sjå nærmare på å bruke vegtrafikklova § 7 til å etablere nullutsleppssoner av omsyn til klimaet. Dette vil i første omgang kunne skje som pilotprosjekt i nokre få byar. Hovudvegnettet/riksvegar skal ikkje omfattast av ei nullutsleppssone.

Utslepp frå anleggsverksemd

• Regjeringa vil greie ut eit generelt krav til fossilfrie anleggsplassar i transportsektoren. Staten vil setje i gang pilotprosjekt og greie ut verkemiddel for å få meir effektiv massetransport.

Nasjonal transportplan

• Regjeringa vil gjennom Nasjonal transportplan for 2022–2033 byggje opp om halveringa av utsleppa i transportsektoren.

Krav knytte til omlegging frå skog til beite

• Regjeringa vil vurdere kva slags krav og prosedyrar som skal gjelde ved omdisponering av skogareal til beite for å sikre at tiltaket ikkje omgår foryngingsplikta.

Avgift på mineralgjødsel

• Regjeringa vil greie ut effektar og konsekvensar av ei avgift på mineralgjødsel, og korleis ei slik avgift eventuelt kan innførast. Formålet med ei eventuell avgift skal vere å redusere utsleppa av lystgass.

Andre avgifter og verkemiddel

• Regjeringa vil vurdere ei gradvis opptrapping av avgifta på forbrenning av avfall til generelt nivå. Vi kjem òg til å greie ut verkemiddel for å redusere bruken og utsleppa av fluorgassen SF₆, som blir brukt mellom anna i kraftbransjen. I tillegg vil vi greie ut metanavgift på landanlegga i petroleumsverksemda, tilsvarande den avgifta som allereie gjeld for verksemda til havs.

2 Noregs klimabidrag i ei verd i endring

2.1 Innleiing: Klimaproblemet

Folketalet i verda har stige frå ein milliard i 1800 til nesten åtte milliardar i dag. Levestandarden til folk har blitt betre, og stadig færre lever i ekstrem fattigdom. Samstundes har presset på naturgrunnlaget i verda auka gjennom at naturområde blir nedbygde og omforma, gjennom utslepp av klimagassar og forureining av vatn og luft.

Vi kan allereie merke klimaendringane i Noreg. Vi opplever meir nedbør og kortare snøsesong. Vi ser at isbrear krympar, at flaummønster endrar seg, og at havet stig. Mange stader varer vekstsesongen lenger og vinteren kortare. Observasjonar frå målestasjonar over heile landet viser at gjennomsnittstemperaturen har auka med éin grad sidan år 1900, og berre dei siste 15 åra har temperaturen stige med ein halv grad. På Svalbard og i Arktis ser vi dramatiske endringar. Ingen stader på kloden skjer oppvarminga raskare enn her. Sidan 1971 har Svalbard opplevd ei oppvarming om vinteren på 7 gradar.1

Foto: Geir Wing Gabrielsen/Norsk Polarinstitut

Klima- og miljøutfordringane er blant dei viktigaste oppgåvene vi må løyse i vår tid. Høgare temperaturar, meir ekstremvêr og svekt økosystem set sjølve livsgrunnlaget vårt på spel og truar framtidig helse, velferd, tryggleik og vekst. Klimaendringar kan òg medverke til å skape og forsterke konfliktar i verda, frå faktorar som tørke, flom og uver, samt knapp tilgang på naturressursar som vatn, mat, jord og areal. Det kan gi nye utfordringar i tryggingssamanheng både for Noreg og verda. Klimaendringar i nordområda, slik som smelting av is, kan samstundes gi seg utslag i auka interesse for potensielle naturressursar, nye seglingsmønster og endringar i det militære nærværet i regionen.

Ifølgje FNs klimapanel, sjå boks 2.1, er det klimagassutsleppa frå menneskeleg aktivitet som er den viktigaste årsaka til temperaturauken på jorda. Det kjem frå utslepp frå forbrenning av kol, olje og gass, frå prosessindustrien og sementproduksjon og frå utslepp frå skogforringing og avskoging.

Omfattande skogbrannar i California og Australia, vinterregn på Svalbard og den intense tørkesommaren i Nord-Europa i 2018 er døme på dramatiske konsekvensar av klimaendringane. Både i Noreg og i resten av verda må vi tilpasse oss klimaendringane som allereie er her, og som vi veit kjem. Samstundes må utsleppa kuttast drastisk for å unngå enda fleire irreversible følgjer av klimaendringar.

Natur og klima er nært samanvovne. Bruken av naturen påverkar klimaet, samstundes som klimaendringane påverkar naturen. Vi menneske har aldri tidlegare påverka naturen så mykje som no, og klimaendringane forsterkar belastningane. Kombinasjonen av klimaendringar og tapet av natur og økosystem sett evna vår til å brødfø ei veksande global befolkning i fare. Det er i stor grad dei same drivarane som fører til klimaendringar og øydelegging av naturen. Difor må klimapolitikken og naturmangfaldpolitikken gå hand i hand.

Parisavtalen er eit felles rammeverk for heile verda. Klimautfordringa er global, utsleppa har same verknad på klimaet uavhengig av kor utsleppa skjer. Klimaendringane vil påverke oss alle. Problemet kan berre løysast med at verda reduserer og til slutt stansar dei samla klimagassutsleppa. Klimakonvensjonen blei sett i verk i 1994 og har som mål å «stabilisere klimagasskonsentrasjonen i atmosfæren på eit så lågt nivå at ein kan unngå farleg menneskeskapt påverking av klimasystemet». Partane blei i 2015 samde om Parisavtalen. Nesten alle landa i verda er gjennom Parisavtalen samde i avtalens langsiktige temperaturmål om å halde auken i den globale gjennomsnittstemperaturen godt under 2 gradar og streve etter å avgrense temperaturauken til 1,5 gradar. Dei er òg samde i avtalens kollektive utsleppsmål om å sikte mot at dei globale klimagassutsleppa skal nå ein topp så snart som mogleg og deretter bli reduserte raskt, for å nå ein balanse mellom menneskeskapte utslepp og opptak av klimagassar i andre halvdel av dette hundreåret.

Kjelde: CAIT

Kvart land er forplikta til å sende inn dei nasjonalt bestemte bidraga sine kvart femte år. Kvart land bestemmer sjølv bidraget sitt, og kvart nye eller oppdaterte bidrag skal utgjere ein progresjon frå førre femårsperiode og representere det høgaste ambisjonsnivået som er mogleg for landet. Landa skal sjå til resultata frå globale gjennomgangar av korleis dei samla utsleppa har utvikla seg i retning Parisavtalens temperturmål og kollektive utsleppsmål. På denne måten skal verda over tid nå temperaturmålet i Parisavtalen.

Parisavtalen har vidare eit felles mål om at evna til å handtere skadeverknadene av klimaendringane blir styrkt i alle landa, og eit mål om at stadig meir av pengane i verda må gå til å finansiere lågutsleppssamfunnet og til ein klimarobust utvikling.

Vi har ikkje tid å miste. For å avgrense global oppvarming til 1,5 gradar må dei globale utsleppa av CO₂ bli reduserte med 40–50 prosent innan 2030. For å nå måla i Parisavtalen er det nødvendig at fleire av dei store utsleppslanda forsterkar dei nasjonale måla sine under avtalen.

Det er òg nødvendig med reduksjonar i utsleppa av kortliva klimagassar og partiklar som påverkar klimaet, særleg metan og HFK-gassar i tillegg til svart karbon (sot). Desse lever kortare i atmosfæren enn CO₂, men påverkar oppvarminga mykje på kort sikt. Å kutte kortliva klimagassar og svart karbon tidleg er difor med på å halde temperaturauken nede. Varige kutt i desse gassane vil redusere behovet for såkalla negative utslepp seinare. Slik reduksjon må likevel skje i tillegg til, ikkje i staden for, reduksjon i utsleppa av langliva klimagassar, som CO₂. Mange av tiltaka som kuttar utsleppa av kortliva gassar, har òg andre viktige positive effektar, som redusert luftforureining og betre helse. Miljødirektoratet har i ein eigen rapport analysert klimaeffektane på kort sikt av tiltaka som blei greidde ut i Klimakur 2030, i tillegg til helse- og miljøeffektar.

I 2050 må verda vere karbonnøytral. Det vil seie at utsleppa er kutta så langt som mogleg, og at vi kompenserer for utsleppa vi ikkje har klart å fjerne med auka opptak av CO₂, til dømes i skog, i jordsmonnet i landøkosystema eller ved hjelp av tekniske løysingar som fangst og lagring av CO₂. Slike tiltak som tek CO₂ ut av atmosfæren, vil vere heilt nødvendige ettersom det ikkje er realistisk å kutte absolutt alle utsleppa, til dømes utslepp frå matproduksjon.

2.2 Noregs innsats i det globale klimaarbeidet

Klimautfordringa kan berre løysast gjennom eit globalt samarbeid. Noreg er ein pådrivar i det internasjonale klimaarbeidet. Klimakonvensjonen og Parisavtalen er det juridiske rammeverket for det globale klimasamarbeidet mellom land. Parisavtalen set langsiktige temperaturmål som verda har samla seg om. Dei nasjonalt fastsette bidraga som landa har meldt inn under Parisavtalen, er førebels langt unna den utviklingsbanen som er i tråd med temperaturmålet i avtalen. I 2020 skal landa melde inn nye eller oppdaterte nasjonalt fastsette bidrag under Parisavtalen. Noreg var tidleg ute og melde inn eit vesentleg forsterka mål den 7. februar 2020.

Klima- og skoginitiativet er Noregs største internasjonale klimasatsing. Vi når verken måla i Parisavtalen eller FNs berekraftsmål utan å redusere og reversere tap av regnskogar i verda. Skogane medverkar til eit stabilt klima, til naturmangfald, og dei utgjer levegrunnlaget for millionar av menneske som bur i og omkring skog. Klima- og skoginitiativets strategi vil fortsett vere å støtte skoglanda i innsatsen dei gjer for berekraftig forvaltning av regnskog, og å redusere presset på skog frå marknaden, gjennom å redusere etterspurnaden etter råvarer som driv avskoging.

Norsk klimafinansiering til utviklingsland skal innrettast slik at ho medverkar til at utviklingslanda når måla sine under Parisavtalen. Utover klima- og skogsatsinga er fornybar energi og klimatilpassing og førebygging av klimarelaterte katastrofar prioriterte i klimafinansieringa vår. Noreg bidreg til å gjere det mogleg for andre land å nå klimamåla gjennom eit sterkt klimadiplomati og ved å støtte arbeidet utviklingslanda gjer med lågutsleppsutvikling og klimatilpassing. Det grøne klimafondet2 er hovudkanalen for klimafinansiering under Parisavtalen, og regjeringa gir eit samla bidrag til Det grøne klimafondet på 3,2 milliardar kroner over perioden 2020–2023. Noreg sitt òg i styret i Det grøne klimafondet.

Noreg arbeider aktivt for å sikre ei god innretning av marknadsbasert samarbeid under Parisavtalen. Slikt samarbeid om utsleppsreduksjonar kan gjere at land aukar klimaambisjonane sine. Gjennom deltakinga vår i mellom anna Transformative Carbon Asset Facility (TCAF) og eit bilateralt program organisert gjennom Global Green Growth Institute er vi med i arbeidet med å utvikle pilotar for å teste ut nye former for marknadssamarbeid innanfor ramma av Parisavtalen. Formålet med slikt samarbeid er å medverke til varig omlegging i utviklingsland gjennom program som støttar utviklinga av lågutsleppsløysingar for sektorar i eit land.

Noreg arbeider òg for at offentlege og private investeringar blir vridde i ei meir berekraftig retning, i tråd med at Parisavtalen skal medverke til å sameine finansstraumane med ein bane mot lågutsleppsutvikling og klimarobust utvikling. Vi arbeider for at handels- og investeringsavtalar blir utforma slik at dei fremjar grøn vekst og støttar opp om klima- og miljøomsyn. Vi medverkar til utviklinga av internasjonale karbonmarknader, karbonprising og utfasing av subsidiar på fossilt brensel og til reduserte utslepp frå internasjonal transport og kortliva klimaforureiningar. Noreg har òg bilateralt miljøsamarbeid med Kina, India og Sør-Afrika og støttar internasjonale initiativ for grøn økonomi i utviklingsland.

2.3 Norske utslepp og opptak

Kjelde: SSB og Miljødirektoratet

Dei norske klimagassutsleppa er på veg nedover. Dei samla norske utsleppa av klimagassar var i 2019 på 50,3 millionar tonn CO₂-ekvivalentar. Det er det lågaste nivået sidan 1993, 12 prosent under toppnivået i 2007, og er ein reduksjon på 1,2 millionar tonn sidan 1990. Samstundes er BNP nesten dobla frå 1990 til 2019. Utsleppa frå olje- og gassutvinninga utgjorde 14 millionar tonn CO₂-ekvivalentar i 2019. Utsleppa frå desse kjeldene har auka med 71 prosent sidan 1990, men har blitt noko redusert sidan toppen i 2007. Utsleppa frå industrien var 42 prosent lågare i 2019 enn i 1990, og det er den viktigaste grunnen til at samla utslepp har gått ned. Utsleppa frå vegtrafikken auka med nær 37 prosent frå 1990 til 2015. Sidan 2015 har utsleppa blitt reduserte med om lag 16 prosent samstundes som vi har hatt sterk vekst i befolkninga. I tillegg kjem utslepp og opptak frå skog og andre grøne areal. Skog- og arealsektoren stod i 2018 for eit netto opptak på 23,7 millionar tonn CO₂når ein legg reknereglane frå Klimakonvensjonen til grunn. Reglane for korleis ein skal rekne opptak og utslepp mot forpliktinga i EUs regelverk for skog- og arealbruk skil seg frå reglane i Konvensjonen. Mellom anna avgrensar EU-regelverket kor stor del av netto opptak i forvalta skog som kan reknast inn mot oppfylling av «netto null-forpliktinga» for sektoren. Sjå kapittel 4 for nærmare omtale.

Dei største utsleppskjeldene i Noreg er olje- og gassutvinning, industri, vegtrafikk og annan transport, som vist i figur 2.4. Annan transport omfattar utslepp frå luftfart, skipsfart og mobile motorreiskapar.

Kjelde: SSB

Samanlikna med gjennomsnittet i EU-landa har Noreg stor olje- og gassproduksjon og difor høge utslepp frå denne sektoren. Samstundes har vi mykje fornybar energi og difor låge utslepp frå kraftproduksjonen. Vi har ein relativt stor del prosessutslepp frå industri, mens utsleppa frå energibruken i industrien er lågare enn snittet i EU. Noreg bruker i stor grad straum til å varme opp bygg. Dermed utgjer utsleppa frå oppvarminga av bygg ein mindre del av utsleppa i Noreg enn i EU som per i dag i større grad bruker fossil energi til å varme opp bygg. Mot 2030 vil reduksjonane i utsleppa frå bygg framleis vere betydelege for dei fleste EU-landa, mens Noreg har mindre å hente her. Figur 2.5 viser kor stor del av klimagassutsleppa som kjem frå ulike sektorar i Noreg samanlikna med gjennomsnittet i EU-landa.

Kjelde: European Environment Agency, Greenhouse gas data viewer.

Figur 2.6 viser fordelinga av kvotepliktige og ikkje-kvotepliktige utslepp. Om lag halvparten av utsleppa er kvotepliktige. Av dei totale utsleppa i 2019 var det 24,6 millionar tonn som var ikkje-kvotepliktige. Dei kvotepliktige utsleppa kjem i hovudsak frå industri og olje- og gassutvinning. I tillegg er det nokre kvotepliktige utslepp frå energiforsyning og luftfart. Dei største kjeldene til ikkje-kvotepliktige utslepp er vegtrafikk, annan transport og jordbruk. I tillegg er det nokre ikkje-kvotepliktige utslepp frå f-gassar, petroleum, industri og andre kjelder, slik som bygg.

Kjelde: SSB og Miljødirektoratet

Figur 2.7 viser utvikling i årlege utslepp for dei tre viktigaste klimagassane, CO₂, metan og lystgass i Noreg frå 1990 til 2019, med 1990 som basisår. CO₂-utsleppa har frå 1990 til 2019 auka med 19 prosent, men har falle noko dei siste åra. Utsleppa av lystgass er i same periode reduserte med om lag 42 prosent, mens utsleppa av metan er reduserte med 25 prosent.

Kjelde: SSB

Figur 2.8 viser netto utslepp og opptak for skog- og arealbruk som berekna under FNs klimakonvensjon. Ut frå reknereglane i EU-regelverket og forpliktinga om «netto null-utslepp» i skog- og arealbrukssektoren ligg Noreg an til å få eit berekna utslepp frå skog og arealbrukssektoren på om lag 18 millionar tonn CO₂-ekvivalentar over tiårsperioden om ein reknar inn den såkalla kompensasjonsmekanismen for forvalta skog. Det er føresetnader knytt til bruk av denne mekanismen. Utan kompensasjon ligg Noreg an til å få eit berekna utslepp på om lag 27 millionar tonn CO₂-ekvivalentar. Sjå kapittel 4 for nærmare omtale av dette.

Kjelde:  Miljødirektoratet

2.4 Dei norske klimamåla

Vi skal bli eit lågutsleppssamfunn i 2050. Vi har eit mål om å bli eit lågutsleppssamfunn og kutte utsleppa i storleiksorden 90–95 prosent i 2050 samanlikna med 1990. Ved vurdering av måloppnåing skal ein ta omsyn til effekten av norsk deltaking i det europeiske klimakvotesystemet.

Klimaplanen for 2030 skal ikkje berre innfri klimamåla vi har for 2030, men må samstundes ta oss det nødvendige stykket på vegen til lågutsleppssamfunnet i 2050. Ifølgje lågutsleppsstrategien frå regjeringa er Noreg i 2050, som andre land, eit samfunn med låge utslepp i alle sektorar. Energi- og ressurseffektiviteten er høg, og sirkulære krinsløp pregar produksjonen og forbruket. Å lukkast med denne omstillinga er viktig for konkurransekrafta i norsk økonomi.

Vi skal kutte utsleppa med minst 50 og opp mot 55 prosent innan 2030 samanlikna med 1990-nivået. Noreg var i februar 2020 det tredje landet i verda som melde inn til FN eit forsterka mål for 2030, som Noregs forplikting under Parisavtalen. Regjeringa ønskjer å oppfylle målet saman med EU. Gjennom klimaavtalen med EU har Noreg allereie forplikta seg til å samarbeide med EU om å redusere utsleppa med minst 40 prosent innan 2030 samanlikna med 1990-nivået.

Eigne mål for ikkje-kvotepliktige utslepp. Etter klimaavtalen med EU skal Noreg kutte utsleppa frå transport, bygg, jordbruk og avfall (dei ikkje-kvotepliktige utslepp) med 40 prosent samanlikna med utsleppsnivået i 2005. Målet kan bli nådd gjennom nasjonale utsleppskutt og/eller bruk av fleksible mekanismar. Regjeringa planlegg å overoppfylle dette målet og legg opp til å redusere desse utsleppa med 45 prosent gjennom nasjonale utsleppskutt. Om det er strengt nødvendig, går det an å nytte fleksibilitetsmekanismane i EUs regelverk.

I figur 2.9 er klimamåla til Noreg for 2030 og 2050 illustrerte.

Noreg har i tillegg eit klimanøytralitetsmål frå og med 2030, sjå meir i boks 2.5.

2.4.1 Noregs forplikting i klimaavtalen med EU

Klimaavtalen med EU legg rammene for norsk klimapolitikk – ein avtale Noreg og Island inngjekk med EU i oktober 2019. Klimaavtalen med EU inneber at Noreg tek del i EUs klimaregelverk frå 2021 til 2030. Regelverket er innretta for å nå ein utsleppsreduksjon på minst 40 prosent samanlikna med 1990-nivå. Det gjeld samla for alle EU-landa, Noreg og Island og for alle sektorar. Sidan EU, Noreg og Island har separate Parismål, har kvar part sitt eige utleppsoppgjer. Figur 2.10 viser korleis Noreg sine klimamål for 2030 heng saman. EU deler utsleppa inn i tre pilarar:

Den første pilaren omhandlar ikkje-kvotepliktige utslepp. Målet som Noreg har for ikkje-kvotepliktige utslepp gjennom avtalen med EU, er på 40 prosent utsleppsreduksjon innan 2030 samanlikna med 2005-nivå. Målet blir gjort om til eit bindande utsleppsbudsjett som fortel kor høge utslepp Noreg kan ha i kvart av åra i perioden 2021–2030. Regelverket opnar for at utsleppsbudsjettet frå kvart av landa kan oppfyllast gjennom utsleppsreduksjonar i heimlandet og gjennom overføring av utsleppseiningar frå andre europeiske land.

Regjeringa har eit mål som er meir ambisiøst enn forpliktinga vi har med EU: å kutte dei ikkje-kvotepliktige utsleppa innanlands med 45 prosent. Sjå kapittel 3 for meir om ikkje-kvotepliktige utslepp.

Den andre pilaren omhandlar kvotepliktige utslepp. For norsk industri og petroleum vil dei største kjeldene til utslepp vere omfatta av EUs kvotehandelssystem for verksemder. Kvotemengda blir gradvis redusert framover til ein reduksjon på 43 prosent i 2030 samanlikna med 2005. Reduksjonen skjer samla for alle verksemder som deltek i kvotesystemet. Utsleppa frå europeisk luftfart har vore ein del av kvotesystemet sidan 2012. Sjå kapittel 5 for meir om kvotepliktige utslepp.

Den tredje pilaren omhandlar skog og annan arealbruk. Denne omfattar menneskeskapte opptak og utslepp av klimagassar frå skog og annan arealbruk. Det er særleg hogstnivå (relativt til nivået i referansebanen), arealbruksendringar som avskoging, planting av skog og naturleg attgroing som påverkar opptaket og utsleppa. I EUs klimarammeverk er det eigne reglar for korleis ein skal bokføre opptak og utslepp frå skog og annan arealbruk. Vi har ei forplikting om at utsleppa ikkje skal vere større enn opptaket samla for sektoren med dei reknereglane som gjeld (den såkalla «netto null-forpliktinga»). Får vi eit netto utslepp i sum over perioden 2021–2030, må vi oppfylle forpliktinga gjennom bruk av fleksible mekanismar. Sjå kapittel 4 for meir om skog og annan arealbruk.

Regelverka opnar for ulike former for fleksibel gjennomføring både innanfor ein pilar og mellom pilarar. Om utsleppa blir kutta eller opptaket aukar meir enn forpliktinga, kan overskotet seljast. Til dømes kan EU-landa, Noreg og Island overføre utsleppseiningar for ikkje-kvotepliktige utslepp seg imellom. Ved eit utsleppsgap i skog- og arealbrukssektoren, kan landa òg oppfylle forpliktinga ved ytterlegare kutt i utsleppa i sitt eige land innanfor ikkje-kvotepliktige sektorar, eller ved å handle utsleppseiningar frå andre land, som har overskot innanfor ikkje-kvotepliktige sektorar eller skog- og arealbrukssektoren. Noreg og åtte andre land kan òg bruke eit avgrensa mengd kvotar frå EUs kvotehandelssystem til å oppfylle målet innanfor innsatsfordelingsforordninga og dermed indirekte skog- og arealbrukssektoren.

Regelverket og klimaavtalen med EU er nærmare omtalt i Prop. 94 S (2018–2019)3.

2.4.2 Samarbeid med EU om gjennomføringa av eit forsterka klimamål

Då avtalen blei inngått mellom Noreg og EU, var klimamåla vi begge hadde meldt inn til FN, framleis minst 40 prosent utsleppsreduksjon innan 2030 samanlikna med 1990-nivå. Det betyr at Noreg er ein del av klimaregelverket EU har laga for å sikre at utsleppa blir kutta med 40 prosent som omtalt ovanfor.

Regjeringa har forsterka målet til Noreg under Parisavtalen til minst 50 opp mot 55 prosent kutt i 2030 samanlikna med 1990-nivået. Vi ønskjer å samarbeide med EU om å oppfylle dette målet. EU vedtok i desember 2020 eit forsterka klimamål for 2030. Det nye målet er å redusere netto innanlandske utslepp med minst 55 prosent innan 2030 samanlikna med 1990-nivået. Målet er formulert som eit netto-mål som også tek med CO₂-opptaket i skog og arealbruk. Vedtaket om eit forsterka mål byggjer på forslaget til EU-kommisjonen om å forsterke EUs klimamål til å redusere utsleppa i 2030 med minst 55 prosent samanlikna med 1990, sjå boks 2.6. Utsleppa og opptaket av CO₂ frå skog og arealbruk kan reknast inn på fleire måtar. EU har førebels ikkje formidla kva for ein metode dei ønskjer å bruke.

Som følgje av EUs forsterka klimamål for 2030 vil EU gjere nødvendige endringar i regelverket slik at dei når det nye klimamålet. EU-kommisjonen har varsla at han vil leggje fram forslag til endringar i regelverket i juni 2021. Når regelverket er vedteke i EU, må vi vurdere om, og eventuelt på kva vilkår, regelverket skal gjerast gjeldande for Noreg. For at regelverket skal gjelde for Noreg, må Stortinget gi samtykket sitt. Regjeringa vil difor måtte kome tilbake til korleis Noreg skal nå det forsterka målet sitt, og om vi skal halde fram samarbeidet med EU, når vi ser forslaget til endringar i regelverket og kva resultatet blir.

Fram til eit nytt og forsterka EU-regelverk er avklart, følgjer vi det nogjeldande regelverket og planlegg klimapolitikken deretter. Dette gjeld både kvotesystemet, dei ikkje-kvotepliktige utsleppa som inngår i innsatsfordelinga, og regelverket om skog og arealbruk. I alle tilfelle må vi få ned dei norske utsleppa og auke CO₂-opptaket i skogen. For dei ikkje-kvotepliktige utsleppa planlegg regjeringa å overoppfylle forpliktinga vi har overfor EU.

2.5 Berekraftsmåla og EUs klimasatsing er viktige for omstillinga

Klimaplanen skal vere i tråd med berekraftsmåla

Dei 17 berekraftsmåla frå FN er ein felles arbeidsplan verda har for å utrydde fattigdom, kjempe mot ulikskap og stoppe klimaendringane innan 2030, sjå figur 2.11. Berekraftsmål nummer 13 handlar om korleis ein skal stoppe klimaendringane, og fleire andre berekraftsmål er sentrale for å nå klimamåla. Landa skal handle omgåande for å motarbeide klimaendringane og konsekvensane av dei basert på ei erkjenning av at FNs rammekonvensjon om klimaendring er det viktigaste internasjonale og mellomstatlege forumet for forhandlingar om globale tiltak mot klimaendringar. Klimapolitikken handlar om å kutte utslepp samstundes som vi tilpassar oss eit klima i endring. Vi må utvikle eit samfunn som held fram med å gi folk gode liv og gode stader å bu i dag og i framtida. Omstillinga må vere rettferdig. Vi må sørgje for at klimapolitikken ikkje treffer skeivt, og for at vi framleis har høg sysselsetjing.

Forstørr bilete

Kjelde: FN-sambandet

Denne planen viser korleis Noreg vil medverke til å nå berekraftsmål 13, og korleis det kan gjerast i tråd med dei andre måla. Klimapolitikken skal spele på lag med mål som å utrydde fattigdom og ta vare på naturen.

Regjeringa er i gang med å lage ein nasjonal handlingsplan for berekraftsarbeidet. Den skal utarbeidast som ei stortingsmelding og leggast fram våren 2021.

Klimapolitikken skal bidra til omstilling i retning lågutsleppssamfunnet

Omstillinga vil ha kostnader, men gjennom ein retningsgivande og offensiv klimapolitikk legg regjeringa til rette for at vi unngår langt større kostnader lenger fram i tid. For at vi skal nå klimamåla må både offentlege og private investeringar vridast i ei meir berekraftig retning. Avgjerder vi tek i dag, påverkar kor krevjande det blir å nå måla for 2030 og 2050. Strammare global klimapolitikk og den teknologiske utviklinga gjer at investeringane som var lønsame i går, ikkje nødvendigvis er lønsame i morgon. Det gjeld særleg infrastruktur og andre investeringar med lang levetid. Investeringar i lågutsleppsløysingar er ikkje berre med på å bremse klimaendringar og gi ein raskare overgang til lågutsleppssamfunnet, men kan òg redusere risikoen for feilinvesteringar.

Klimapolitikken skal bidra til konkurransekraft

Norsk næringsliv står framfor ei verd i omstilling og stadig meir ambisiøs klima- og miljøpolitikk nasjonalt og internasjonalt. Rammevilkåra til verksemdene blir endra av skjerpa regelverk for klimagassutslepp, miljø, bruk av ressursar og knappare tilgang på råvarer.

Stadig meir medvitne forbrukarar og verksemder etterspør meir klima- og miljøvenlege varer og tenester. Dette gir høve for verdiskaping i ny, grøn næringsverksemd og til bruk av nye næringsmodellar. Konkurranseevna næringslivet har, vil bli tettare knytt til i kva grad dei kan tilby grøne varer og tenester. Saman med ein politikk der utslepp av klimagassar kostar stadig meir, vil vi gjere det meir lønsamt å nytte ressursane meir effektivt. Det kan gjere at verdiane blir haldne lenger i økonomien.

Utviklinga i EU påverkar Noreg

EU er den viktigaste handelspartnaren Noreg har. Mykje av politikken som blir utvikla i EU, gjeld for Noreg eller påverkar norske verksemder direkte og indirekte.

Europas grøne giv (the European Green Deal) er EUs ambisiøse, grøne vekststrategi for eit klimanøytralt Europa. EU gjer her klima- og miljøpolitikken til ein del av alle samfunnsområde. Anten det handlar om forbrukarar, transportsystem, industrien eller energien som vi forbruker, skal ein sikre at politikken ikkje skader miljøet eller aukar klimagassutsleppa.

Politikken som EU fører, støttar opp under den grøne omstillinga av norsk økonomi og etableringa av nye arbeidsplassar i grøne næringar. I Noreg vil både forbrukarar og næringslivet merke at produksjonen, etterspurnaden og finansieringa av varer og tenester i EU vil endre seg.

EU lagar handlingsplanar og strategiar for alle sektorar inkludert finanssektoren. Desse blir knytte til budsjetta og forskingsinnsatsen som trengst for å nå klimamåla. Etter kvart vil politikken bli fastsett gjennom nye og reviderte regelverk. Gjennom EØS-avtalen er Noreg ein del av EUs indre marknad og har i stor grad felles regelverk med EU for produkt, mat, miljø, finans, klima og avfall. Relevante regelverk på området vil gjelde for Noreg.

Noreg har i perioden 2014–2020 teke del i EUs forskingssamarbeid Horisont 2020, som har vore eit svært viktig bidrag for norske forskingsinstitusjonar og verksemder. Noreg vil òg vere ein del av det neste forskingsprogrammet Horisont Europa (2021–2027), sjå kapittel 6.2 om forsking og innovasjon. Noreg er deltakar i Copernicus-programmet, som er Europas store jordobservasjonsprogram for klima- og miljøovervaking. Noreg vil òg vere med i det nye romprogrammet Space (2021–2027). Frå og med 2021 vil Noreg og vere ein del av EUs innovasjonsfond, som blir finansiert gjennom salet av 450 millionar kvotar i det europeiske klimakvotesystemet, og som skal gi stønad til demonstrasjonar av innovative teknologiprosjekt for lågutsleppsløysingar i perioden 2021–2030. Sjå nærmare omtale i kapittel 5.2.

Langtidsbudsjettet for 2021–2027 og tiltakspakkene for å få økonomien i gang etter covid-19-pandemien, viser at EU tek klima på alvor. Minst 30 prosent av totalen i langtidsbudsjettet og gjenoppbyggingspakka (Next Generation EU) skal bli brukt på klimatiltak. Av dei totale forskings- og innovasjonsmidlane i Horisont Europa er det planlagd at 35 prosent av totalen skal gå til klima. Berekraftskriterium skal liggje til grunn for alle tildelingar og kriselån frå EU. Store satsingar er retta mot digitalisering og støtte til europeisk industri og arbeidstakarar.

I figur 2.2 står dei ulike satsingsområda under den grøne given. Det er ein underliggjande føresetnad at den grøne omstillinga skal skje på ein rettferdig måte. EU legg til rette for at både offentlege og private aktørar skal bidra til å finansiere omstillinga.

Kjelde: figuren er basert på European Commission: The European Green Deal (COM 2019/640 final).